خاورمیانه در تقاطع سه قاره مهم اروپا، آفریقا و آسیا قرار دارد که قدرت‌های بزرگی بر سر این خطوط تجاری برای تامین امنیت زنجیره‌های تامین جهان رقابت و با تمام ابزارهای خود امنیت را حفظ می‌کنند.
از سال ۲۰۱۳، چین آرزوی احیای جاده باستانی ابریشم را از طریق ابتکار « کمربند و جاده » داشته است، که تا اواسط قرن پانزدهم به عنوان شریان اصلی تعامل فرهنگی و تجاری در مناطق مختلف اوراسیا عمل می‌کرد.
«کمربند و جاده» ابتکار چینی است که بر روی ویرانه‌های جاده ابریشم باستانی بنا شده و هدف آن اتصال چین با جهان از طریق سرمایه گذاری میلیاردها دلار در زیرساخت امتداد جاده ابریشم است که آن را به قاره اروپا متصل می‌کند. این طرح به عنوان بزرگترین پروژه زیرساختی در تاریخ بشریت، شامل ساخت بنادر، جاده‌ها، راه آهن و مناطق صنعتی در مسیرهای متعدد است.
جاده چین قرار است حدود ۱۰۰ کشور را درگیر کند که چین از طریق آن می‌خواهد دسترسی محصولات خود به بازارهای جهانی از جمله آسیا، اروپا، آفریقا و آمریکای جنوبی و مرکزی را تسریع بخشد. بر اساس برنامه عملیاتی پروژه «کمربند و جاده»، این طرح شامل مسیرهای زمینی (یعنی کمربند) و مسیرهای دریایی (یعنی جاده) با هدف بهبود روابط تجاری در منطقه از آسیای مرکزی تا اروپا بوسیله سرمایه‌گذاری زیرساختی است.
اما از آن زمان، ایالات متحده در تلاش است تا مانع از پروژه چین شود و با معرفی واشنگتن به عنوان شریک و سرمایه گذار جایگزین برای کشورهای در حال توسعه، ابتکاراتی را برای دور کردن بسیاری از متحدان خود از مشارکت در این پروژه انجام دهد.
آخرین مورد از این ابتکارات، پروژه کریدور اقتصادی هند است که ایالات متحده در حاشیه اجلاس سران گروه ۲۰ در هند آن را اعلام کرد. از طریق این کریدور، هند و اروپا با راه آهن و خطوط حمل و نقل دریایی در سراسر خاورمیانه به یکدیگر وصل می‌شوند.
جزییات کریدور اقتصادی هند
اعلام بایدن در مورد راه‌اندازی پروژه کریدور اقتصادی از هند به خاورمیانه و تا اروپا، سوالات و گمانه زنی‌های زیادی را در مورد اهداف و رقابت او برای راه ابریشم جدید چین ایجاد کرد. آمریکا، هند، عربستان سعودی، امارات، فرانسه، آلمان، ایتالیا و اتحادیه اروپا در دهلی نو یادداشت تفاهمی را برای ایجاد این کریدور امضا کردند که شامل خطوط راه آهن، اتصال بنادر، گذاشتن خطوط و خطوط لوله برای انتقال برق و هیدروژن است.
رئیس جمهور آمریکا این پروژه را تاریخی توصیف کرد، اما از رقابت فرضی با طرح «کمربند و جاده» چین که مبتنی بر احیای جاده باستانی ابریشم است هنوز صحبت نکرد، در حالی که تحلیلگران باور دارند که این کریدور یک راهرو مشترک غربی و هندی در پاسخ به پروژه چینی است.
بیانیه بایدن دو روز پس از آن صورت گرفت که سخنگوی وزارت خارجه چین گفت که ۹۰ کشور اعلام کردند که در سومین مجمع ابتکار یک کمربند و یک جاده که پکن در اکتبر ۲۰۲۳ میزبان آن خواهد بود، شرکت خواهند کرد. همچنین، تحلیلگران آمریکایی پروژه جدید را به غیبت شی جین پینگ، رئیس جمهور چین در اجلاس G۲۰ و اینکه این اقدام در چارچوب رقابت چین و هند در جنوب شرقی آسیا است، مرتبط می‌دانند.
بایدن در طی امضای توافقنامه کریدور اقتصادی، آن را «معامله بزرگ واقعی» دانست که بنادر دو قاره را به هم متصل می‌کند و به خاورمیانه‌ای باثبات‌تر، مرفه‌تر و یکپارچه‌تر می‌انجامد. او همچنین افزود که این توافق فرصت‌های بسیاری را برای انرژی، برق پاک و کابل‌کشی برای اتصال کشورها فراهم می‌کند.
نخست وزیر هند، میزبان اجلاس، نارندرا مودی، گفت: «در حالی که با این ابتکار، اتصال بزرگ را آغاز می‌کنیم، بذرهایی را می‌کاریم که رویاهای نسل‌های آینده را حتی بیشتر می‌کند.» جان وینر معاون مشاور امنیت ملی آمریکا در جریان نشست سالانه این گروه در دهلی نو به خبرنگاران گفت که این توافق به سود کشورهای کم درآمد و متوسط منطقه است و به خاورمیانه اجازه می‌دهد تا نقش تعیین کننده‌ای در تجارت جهانی ایفا کند.
مقامات آمریکایی می‌گویند که هدف از این پروژه اتصال کشورهای خاورمیانه از طریق راه آهن و هند از طریق بنادر است که با کاهش زمان و هزینه حمل و نقل و استفاده از سوخت پاک به جریان صادرات انرژی و تجارت از خلیج فارس به اروپا کمک می‌کند.
هنوز جزئیاتی در مورد ارزش این معامله در دسترس نیست. اما نقشه‌ای که منتشر شده است، همان مسیری را توصیف می‌کند که بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر رژیم اشغالگر، آن را «بزرگترین همکاری در تاریخ اسرائیل» توصیف می‌کرد.
چرا اسرائیل این پروژه را جشن می گیرد؟
نتانیاهو از اعلام کریدور اقتصادی عرب-مد استقبال و در یک کلیپ ویدیویی با نقشه مسیر پروژه را نشان و اظهار داشت که اسرائیل ایستگاه اصلی آن خواهد بود. نتانیاهو با اشاره به اینکه چشم انداز این پروژه «ویژگی‌های منطقه خاورمیانه را تغییر می‌دهد» گفت: «خوشحالم که این خبر خوش را به شهروندان اسرائیل برسانم که در حال تبدیل شدن به یک چهارراه بزرگ در این کریدور اقتصادی است».
او افزود که واشنگتن چندین ماه پیش برای مشارکت در این پروژه با اسرائیل در ارتباط بوده و از آن زمان «تماس‌های دیپلماتیک فشرده‌ای برای دستیابی به این پیشرفت صورت گرفته است». نتانیاهو این پروژه را بزرگترین همکاری در تاریخ اسرائیل توصیف کرد.
اما این اقدام با توجه به تلاش های ایالات متحده برای یک توافق دیپلماتیک گسترده‌تر در خاورمیانه انجام می‌شود که عربستان سعودی را مجبور به رسمیت شناختن اسرائیل می‌کند. از دیدگاه ایالات متحده، این توافق به «کاهش تنش در سراسر منطقه» کمک می‌کند.
کریدورها در مرکز درگیری آمریکا و چین
جاده ابریشم جدید بیان روشنی از جاه‌طلبی‌های قدرت چین در قرن بیست و یکم بوده که هدف آن تغییر شکل چشم انداز ژئوپلیتیک جهانی، در مواجهه با گسترش قدرت ایالات متحده است. رئیس جمهور چین، شی جین پینگ، در یک سخنرانی در سال ۲۰۱۳ در دانشگاه دفاع چین گفت که ابتکار کشورش «یک کمربند، یک جاده» راهبردی در برابر حرکت ایالات متحده به سمت شرق و آسیا است. رئیس‌جمهور چین پس از آن استدلال‌های واضح‌تری ارائه کرد و گفت: «منافع کشورهای آسیایی در هم تنیده شده و به طور فزاینده‌ای جامعه‌ای از آینده مشترک را تشکیل می‌دهد».
خاورمیانه در قلب این مبارزه بر سر کریدورهای تجاری و نفوذ قرار دارد و چین در سال‌های گذشته مشارکت خود را در این منطقه افزایش داده و روابط دوستانه با کشورهای مختلف برقرار کرده است. همچنین میلیاردها دلار وام به کشورهای در حال توسعه ارائه کرد
پکن امیدوار بود که اروپا را از طریق تجارت جهانی و ارتباطات حمل و نقل به شبکه کمربند و جاده خود متصل کند، اما رهبران اروپایی در حال عقب نشینی بوده و در نگرانی واشنگتن از افزایش وابستگی اقتصادی خود به چین سهیم هستند. پکن در چشم انداز خود برای طرح «کمربند و جاده» تزریق یک تریلیون دلار به شبکه‌های راه آهن، جاده‌ها، خطوط لوله و بنادر در نظر گرفته است.
پنج سال پیش، چین اعضای جدیدی را از سراسر جهان در حال توسعه برای ابتکار خود وارد کرد و در حیات خلوت اقتصادهای ثروتمند با روابط نزدیک واشنگتن – از جمله ایتالیا، یونان و جمهوری چک – نفوذ کرد، زیرا کالاهای چینی به بنادر و راه‌آهن اروپا می‌رسیدند. اما جنگ روسیه علیه اوکراین، اروپا را بر آن داشته است که محتاطانه عمل کند.
در عین حال، خاورمیانه در قلب این مبارزه بر سر کریدورهای تجاری و نفوذ قرار دارد و چین در سال‌های گذشته مشارکت خود را در این منطقه افزایش داده و روابط دوستانه با کشورهای مختلف برقرار کرده است. همچنین میلیاردها دلار وام به کشورهای در حال توسعه ارائه کرد.
چین توسعه زیرساخت‌های حمل و نقل خود را تشدید کرده و در تلاش برای ایجاد مسیری برای دور زدن کانال سوئز است.طی سال های گذشته قرار بود چین یک خط راه آهن سریع السیر از ایلات در خلیج عقبه تا بندر اشدود در دریای مدیترانه بسازد و همچنین برای توسعه بندر سرمایه گذاری کند تا بتواند از این بندر کالاهای خود را منتقل کند.
باید توجه داشت که چین به منظور تحریک اقتصاد خود به واردات انرژی از این منطقه وابسته است، زیرا بیش از نیمی از واردات نفت خام چین – به همراه حدود ۱۰ تا ۲۰ درصد واردات گاز طبیعی – از خاورمیانه تامین می‌شود.
اما ابتکار آمریکا و هند علیه پروژه چین احتمالا کارت های پکن را بسوزند و بسیاری از کشورهای منطقه را در معرض آزمون جدیدی از قدرت روابط بین پکن و واشنگتن قرار دهد. حال این پرسش مطرح می‌شود که کشورهای خاورمیانه در کدام پروژه قرار خواهد گرفت، در پروژه عرب-مد هند یا کمربند و جاده چین.
