جو بایدن، ۱۵روزپس از کودتای نافرجام ششم ژانویه ۲۰۲۱در حالی به عنوان چهل وششمین رئیس جمهور آمریکا پا به کاخ سفید گذاشت که کشورش در پی سیاست های یکجانبه دونالد ترامپ منزوی تر از هر زمان دیگری در عرصه بین المللی بود و او وعده ائتلاف سازی و بازگشت آمریکا به جایگاه خود در عرصه بین المللی را داد.
مسن ترین رئیس جمهوری آمریکا پیش از ورود به کاخ سفید، از خروج دونالد ترامپ رئیس جمهور تندرو جمهوریخواه سابق کشورش از توافق ها و ائتلاف های بین المللی بشدت انتقاد کرد و خروج سلف خود از یکی از این توافق های مهم یعنی برجام یا همان توافق هسته ای با ایران در هشتم ماه می ۲۰۱۸ (۱۸ اردیبهشت ۱۳۹۷) را “بزرگترین اشتباه راهبردی” آمریکا خواند و وعده بازگشت به آن را مطرح کرد.
اکنون بایدن به رغم وعده خود پیش از آغاز دوره ریاست جمهوری، وارد سومین سال شده و همزمان در آستانه آغاز رقابت های درون حزبی انتخاباتی سال ۲۰۲۴ ریاست جمهوری قرار دارد اما همچنان در مسیر عمل به وعده خود ناتوان از تصمیم گیری قاطعانه مانده و ضمن آنکه دو سال فرصت بازگشت به توافق با ایران را از دست داده است، تحولات بین المللی خارج از اراده او در منطقه و جهان نیز در حال وقوع است که هر چه بیشتر عرصه مانور قدرت او و بدست گرفتن ابتکار عمل را کمتر از گذشته می کند.
وعده پیشنهاد راه معتبر به تهران برای بازگشت به دیپلماسی
بایدن پیش از آغاز ریاست جمهوری خود در ۱۳ سپتامبر ۲۰۲۰ (۲۳ شهریور ۱۳۹۹) در یادداشتی در تارنمای شبکه تلویزیونی سی ان ان با اشاره به خروج ترامپ از توافق هسته‌ای، نوشت: ماه گذشته نشان داد که سیاست ترامپ در قبال ایران، یک شکست خطرناک است. ترامپ در سازمان ملل حتی نتوانست یکی از نزدیکترین متحدان آمریکا را برای تمدید محدودیت تسلیحاتی ایران، با خود همراه کند. بعد از آن، ترامپ تلاش کرد یکجانبه تحریم‌های سازمان ملل را بر ایران احیا کند، که فقط باعث شد تمام اعضای شورای امنیت در جلسه مجازی این قمار [ترامپ] را رد کنند.
بایدن آن زمان در بحبوبه تبلیغات انتخابات ریاست جمهوری آمریکا با تاکید بر لزوم تغییر مسیر فوری آمریکا در قبال ایران، ادعا کرد: هیچ توهمی درباره چالش‌هایی که ایران برای منافع امنیتی آمریکا، برای شرکای ما و برای مردم خودش دارد، ندارم. اما راه هوشمندانه‌تری برای سخت‌گرفتن به ایران وجود دارد… او (ترامپ) بارها تنش‌ها را افزایش داد و در نزدیک کردن ما به جنگی دیگر در خاورمیانه، بدون داشتن یک استراتژی واقع‌گرایانه یا راه پایان، خطر کرد. با هر معیار عینی [هم که بررسی کنیم]، کارزار فشار حداکثری ترامپ برای رژیم ایران یک موهبت و برای منافع آمریکا یک شکست بود.
او با تکرار اتهام احتمال ساخت سلاح اتمی توسط ایران طی چند ماه آینده نوشت: اکنون آمریکا تنها مانده است. سیاست‌های ترامپ، چین و روسیه را به سمت ایران نزدیکتر کرد، همزمان روابط فراآتلانتیک را به نازل‌ترین سطح خود در دهه‌های گذشته رساند… به دلیل اینکه ترامپ توافقی را که خود آمریکا مذاکره کرده بود، نقض کرده و سپس بی‌پروایانه عمل کرد، دیگر قدرت‌های جهانی اکنون انرژی خود را برای مقابله با سیاست‌های آمریکا اختصاص داده‌اند، به‌جای اینکه در کنار ما برای مقابله با تهران همکاری کنند.
بایدن در توضیح این وضعیت واشنگتن تحلیل کرد: این یعنی نه تنها هیچ محدودیت تسلیحاتی یا بازگشت تحریم‌های سازمان ملل در کار نخواهد بود، بلکه هیچ توافقی هم برای مهار کردن برنامه هسته‌ای ایران وجود نخواهد داشت.
رئیس جمهور فعلی آمریکا در نوشتار خود در سال ۲۰۲۰ با بیان اینکه ترامپ به جای پایان دادن به «جنگ‌های بی‌پایان» آمریکا، این کشور را به آغاز جنگی جدید نزدیک کرد، افزود: “خبر خوب اما این است که راه بهتری هم وجود دارد. اگر من رئیس‌جمهور شوم، ابتدا تعهد قاطعی برای ممانعت از دستیابی ایران به سلاح اتمی می‌دهم. دوم اینکه به تهران راهی معتبر برای بازگشت به دیپلماسی پیشنهاد می‌کنم. اگر ایران به پایبندی محض به توافق هسته‌ای بازگردد، ایالات متحده هم دوباره به توافق می‌پیوندد تا نقطه شروعی برای مذاکرات متعاقب آن باشد. با متحدان خود همکاری می‌کنیم تا مفاد توافق هسته‌ای را تقویت و تمدید کنیم، همزمان دیگر مسائل مورد نظر را نیز برطرف کنیم. این شامل همکاری مُجدانه برای آزادی آمریکایی‌هایی که غیر عادلانه [در ایران] بازداشت شدند، می‌شود… همچنین با شرکای خود کار می‌کنیم تا تنش‌ها را کاهش داده و به مناقشات منطقه‌ای پایان دهیم که شامل جنگ در یمن نیز می‌شود.”
محقق نشدن وعده ای سه ساله و گره زدن آن به سایر موضوعات
با این وعده بایدن پیش از انتخابات ریاست جمهوری، بسیاری از تحلیلگران مسائل ایران انتظار داشتند، رئیس جمهور دموکرات آمریکا در مدت زمان کمی پس از ورود به کاخ سفید، در همان سال نخست ریاست جمهوری، کشورش را به برجام بازگرداند.
دولتمردان دموکرات کنونی آمریکا حتی در آغاز ریاست جمهوری بایدن همچون سیاستمداران جمهوریخواه وعده توافق طولانی تر و قوی تر را به دلیل هراس از پیشرفت های ایران چه در زمینه برنامه هسته ای، چه بازدارندگی دفاعی و نفوذ منطقه ای داده بودند اما نه تنها خبری از این وعده نشد بلکه حتی مسیر بازگشت به توافق با ایران را با توجه موضعگیری ها و سیاسی کاری های خود پیچیده تر کرده اند.
البته در آغاز ریاست جمهوری بایدن، «آنتونی بلینکن» گزینه پیشنهادی برای تصدی سمت وزارت خارجه آمریکا و «آوریل هاینس»، گزینه پیشنهادی برای مدیریت اطلاعات ملی آمریکا، آب سردی بر این انتظارات ریختند و در پاسخ به قانونگذاران مخالف برجام که خواستار در نظر گرفتن مواضع رژیم صهیونیستی بودند، تصریح کردند که واشنگتن فاصله زیادی با نقطه بازگشت به توافق هسته‌ای دارد.
متاسفانه دولت بایدن نه تنها در سال نخست بلکه در سال دوم ریاست جمهوری خود نتوانست وعده اش را عملیاتی کند و در سال دوم، تصمیم گیری سیاسی درباره مذاکرات غیرمستقیم با ایران را به موضوعات داخلی و خارجی در تهران و واشنگتن از جمله برگزاری انتخابات میاندوره ای ماه نوامبر ۲۰۲۳ کنگره و آرایش سیاسی حزب دموکرات در هیات حاکمه آمریکا ، ناآرامی های داخلی در ایران و نیز جنگ اوکراین گره زد.
وقوع جنگ اوکراین و آغاز روابط خصمانه آمریکا و غرب با روسیه، موجب شد واشنگتن، تهران را به دلیل داشتن روابط حسنه با کاخ کرملین و همکاری های دفاعی و نظامی، به ارائه پهپاد به روسیه برای استفاده در این جنگ متهم کند؛ اتهامی که جمهوری اسلامی ایران بارها آن را به صراحت رد کرده و حاضر به مذاکره با اوکراین در این زمینه شده است.
دولت بایدن با توسل به این ادعا، برغم اذعان به شکست سیاست تداوم فشار حداکثری دوره ترامپ، این رویکرد را در قبال توسعه و تعمیق روابط تهران – مسکو و پیشرفت صنعت پهپادی ایران اتخاذ کرده و تاکنون تحریم های بسیاری را در ارتباط با افراد و نهادهای مرتبط وضع کرده است.
پلن بی دولت بایدن و همسویی با مخالفان
دولت بایدن علاوه بر این، در سال دوم ریاست جمهوری خود، پرونده مذاکرات رفع تحریم ها را به موضوع ناآرامی ها در ایران گره زد و در پی شکل گیری اغتشاشات در پی درگذشت ناگوار مهسا امینی دختر جوان ایرانی در ۲۵ شهریور ۱۴۰۱، روی دیگر خود را عیان کرد.
رئیس‌جمهور آمریکا درنخستین موضعگیری با حمایت ازناآرامی ها وانتقاد از عملکرد پلیس و دستگاههای امنیتی ایران اعلام کرد که آمریکا دسترسی ایرانیان به اینترنت را از طریق دسترسی بیشتر به سرویس‌های ایمن و خارجی، تسهیل خواهد کرد؛ وعده ای دروغین که هیچگاه به وقوع نپیوست و صرفا نمایشی با ادعای حمایت از مردم ایران بود.
ویلیام برنز رئیس سازمان اطلاعات مرکزی آمریکا (سیا) و معمار شکل گیری برجام همزمان با آغاز ناآرامی ها در ایران، بلافاصله پس از بایدن ، در گفتگو با شبکه تلویزیونی سی‌بی‌اس در این باره اذعان کرد: اعتراضات در ایران محدود به یک مساله خاص نیست و سرعت گسترش اعتراضات «باعث تعجب تحلیلگران و ناظران» شده است.
برنز از برهم زنندگان نظم عمومی ایران بعنوان افرادی «بسیار شجاع» یاد کرد و گفت: آنها حاضرند خطرات را به‌جان بخرند و اعتراض کنند. رئیس سیا همچنین مدعی شد، آنها از زوال اقتصادی، فساد، و محدودیت‌های اجتماعی به ویژه برای زنان به تنگ آمده‌اند و از سرکوب‌های سیاسی به شدت خسته شده‌اند.
او سپس حمایت دولت آمریکا از «جریان آزاد اطلاعات و آزادی اینترنت را اعلام کرد و گفت: دولت بایدن به این موضوع «بسیار متعهد» است.
و سپس مقامات مختلف دولت بایدن، یک به یک ، همزمان با وقوع و گسترده شدن ناآرامی ها در ایران، سوار بر موج ناشی از آن، به رغم شعار دیپلماسی در قبال ایران ، به کرات ژست حمایت از حقوق بشر و مردم ایران به ویژه زنان و دختران ایرانی را به خود گرفتند و اعلام کردند مذاکرات احیای برجام و توافق هسته ای از دستور کار خارج شده است.
آنها با سوء استفاده از فرصت های مختلف بین المللی، سیاسی، فرهنگی و هنری، بر طبل همسویی آشکار خود با مخالفان جمهوری اسلامی در حالی که مدعی بودند به دنبال تغییر رژیم در ایران نیستند، کوبیدند.دولت بایدن در مسیر همسویی با مخالفان جمهوری اسلامی ایران، نه تنها تحریم های حقوق بشری را تاکنون همگام با متحدان غربی خود علیه افراد و نهادهای ایرانی اعمال کرده بلکه در بدعتی در عرصه بین المللی، عضویت جمهوری اسلامی ایران را نیز در کمیسیون مقام زن سازمان ملل لغو کرد.
اگر چه مخالفان جمهوری اسلامی ایران که همواره منتظر فرصتی برای خودنمایی بوده اند، سوار بر موج ناآرامی ها، با حضور در عرصه های مختلف از خیابانها تا برخی اجلاس ها، نمایشی از توهم هویت یافتن خود به اسم دفاع ازحقوق بشر وحمایت از مردم ایران در اروپا و آمریکا به راه انداختند اما با آرام شدن فضای داخلی ایران، نمایش های آنان نیز هر روز بی رونق تر از قبل شده و برغم تنفس های مصنوعی مکرر ، نیمه جان مانده است؛ بطوریکه حسین امیرعبداللهیان وزیر امور خارجه ایران ۱۴ آبان ماه ۱۴۰۱ در حاشیه نخستین نشست بین‌المللی گروه دوستان مدافع منشور ملل متحد در تهران در جمع خبرنگاران اعلام کرد: آنچه ملت ما در ۴۰ روز اخیر شاهد بوده، اجرای «پلن بی» بود که آمریکایی‌ها می‌خواستند دنبال کنند اما در این مسیر، با بصیرت ملت و هدایت رهبری شکست خوردند.
تقلای مخالفان برای اعلام مرده بودن برجام
اما همزمان با ناآرامی ها در ایران و تقلای مخالفان برای زدن مهر پایان بر مذاکرات با تهران، در نشست دوره ای ۱۹ دسامبر (۲۸ آذرماه) شورای امنیت سازمان ملل درباره برجام، برغم آنکه آمریکا و کشورهای غربی مواضع همیشگی خود را تکرار کردند، همه اعضای شورای امنیت و نمایندگان اتحادیه اروپا و سازمان ملل متفق القول تاکید کردند که برجام همچنان بهترین گزینه است و چین و روسیه نیز اعلام کردند که خروج یکجانبه آمریکا از برجام و اعمال فشارحداکثری بر ایران، این توافق را دچار بحران کرده است.
آنتونیو گوترش دبیرکل سازمان ملل پیش از برگزاری این نشست به خبرنگاران گفت: همیشه معتقد بودم برجام دستاورد مهم دیپلماتیکی است و وقتی زیرسوال رفت بسیار ناراحت شدم . خطر جدی از دست دادن برجام وجود دارد که عامل بسیار منفی برای صلح و ثبات در منطقه و فراتر از آن خواهد بود و در حوزه خود تلاش خواهیم کرد تا برجام از دست نرود.
امیرسعید ایروانی سفیر و نماینده دائم ایران در سازمان ملل نیز در این نشست در پاسخ به غرب گفت: فشار، ارعاب و رویارویی راه حل نیست و به جایی نمی رسد. اگر آمریکا واقعاً خواهان احیای برجام است، باید تنها بر دیپلماسی تکیه کند. آماده‌ایم مذاکرات را از سر بگیریم و برای دستیابی به راه‌حلی قابل قبول همکاری کنیم اما این امر در صورتی قابل دستیابی است که آمریکا اراده سیاسی واقعی نشان دهد و موافقت کند بطور کامل به تعهداتش عمل کند.
در پی این نشست، به یکباره ویدئویی از حضور بایدن در یک گردهمایی تبلیغاتی برای انتخابات میاندوره ای کنگره از سوی مخالفان جمهوری اسلامی ایران منتشر شد که او را برای اعلام مرده بودن برجام، تحت فشار گذاشته بودند.
این ویدئو در جریان یک گردهمایی تبلیغاتی با حضور بایدن به همراه مایک لوین، نماینده دموکرات در اوشن ساید، کالیفرنیا در ۴ نوامبر ضبط شده بود. یکی از مخالفان جمهوری اسلامی ایران از بایدن می خواهد: لطفاً اعلام کنید که برجام مرده است؟ می تواند این را بگویید؟ بایدن در پاسخ به این زن می گوید که نمی تواند چنین چیزی را رسماً اعلام کند. این زن بار دیگر می پرسد چرا رئیس جمهور آمریکا مرده بودن برجام را نمی تواند اعلام کند که بایدن پاسخ می دهد: به دلایل مختلف نمی توانم چنین چیزی را اعلام کنم. و سرانجام با اصرار این فرد، بایدن مدعی می شود آنها یک سلاح هسته ای خواهند داشت که نماینده آن هستند.
در پی این اظهار نظر بایدن، مقامات آمریکایی بر زنده بودن مسیر دیپلماسی در قبال تهران همچنان تاکید امااعلام کردند که در حال حاضر مذاکرات احیای برجام در دستور کار و تمرکز آنان نیست و بار دیگر ژست حمایت از حقوق بشر و زنان و دختران ایرانی را بخود گرفتند اما همزمان، تقلای مخالفان نیز برای بستن مسیر دیپلماسی ناکام ماند.
ناکامی طرح دوباره ادعاها علیه برنامه هسته ای ایران و گام مهم توافق ایران و آژانس در روزهای پایانی سال ۱۴۰۱
در همین حال، با فروکش کردن موج ناآرامی ها در ایران، نشریه آمریکایی بلومبرگ به یکباره به نقل از دو دیپلمات ناشناس ادعا کرد که در نتیجه بازرسی‌های اتمی صورت گرفته در ایران، مقادیری اورانیوم غنی‌شده با غلظت ۸۴ درصد، نزدیک به سطح مورد نیاز برای تولید سلاح اتمی کشف شده است.
جمهوری اسلامی ایران این ادعا را سیاه نمایی و تحریف حقایق دانست و تاکید کرد که وجود ذره یا ذرات اورانیوم بالاتر از ۶۰ درصد در فرآیند غنی‌سازی به معنی غنی‌سازیِ بالای ۶۰ درصد نیست.
در پی این ادعا، رافائل گروسی مدیر کل آژانس بین المللی انرژی اتمی به تهران سفر کرد و پس از دیدار و گفتگو با مقامات ارشد جمهوری اسلامی ایران، آژانس و سازمان انرژی اتمی ایران در بیانیه مشترکی اعلام کردند: در خصوص مسائل پادمانی باقی‌مانده مربوط به سه مکان، ایران آمادگی خود را برای ادامه همکاری و ارائه اطلاعات و دسترسی بیشتر به منظور رسیدگی به مسائل پادمانی باقی‌مانده اعلام کرد.
آنها در بیانیه مشترکی اعلام کردند: ایران به صورت داوطلبانه به آژانس اجازه می‌دهد تا چنانچه مقتضی باشد فعالیت‌های راستی آزمایی و نظارت بیشتر را اجرا کند. روش اجرای آن طی یک نشست فنی که به زودی در تهران برگزار می‌شود، میان دو طرف مورد توافق قرار خواهد گرفت.
این توافق و بیانیه مشترک، محاسبات غرب را برای جوسازی علیه ایران برهم زد و در واقع صحنه نشست شورای حکام را برخلاف انتظار آنها پیش برد. گروسی در افتتاحیه نشست شورای حکام از توافقات به دست آمده با ایران ابراز خرسندی کرد و گفت که بی‌صبرانه منتظر برگزاری جلسات فنی برای حل‌وفصل مسائل پادمانی است.
سرانجام جلسات مربوط به ایران در شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی ۱۷ اسفندماه بدون صدور قطعنامه علیه ایران پایان یافت که خشم رژیم صهیونیستی را در پی داشت.
رسانه آمریکایی آکسیوس در گزارشی درباره مذاکرات آمریکا و رژیم صهیونیستی درخصوص ایران به ویژه برنامه هسته ای تهران با بیان اینکه واشنگتن -تل‌آویو از “دیدگاه بسیار نزدیک‌تری” به ایران نگاه می‌کنند ، به عصبانیت این رژیم از دولت بایدن در عدم همراهی برای صدور قطعنامه ضدایرانی در شورای حکام آژانس اشاره کرد و نوشت: مقامات صهیونیست گفته اند که این رژیم از اینکه آمریکااز پیشنهاد فرانسه، آلمان و انگلیس برای صدور قطعنامه انتقادی علیه ایران در جلسه شورای حکام آژانس بین المللی انرژی اتمی در اوایل هفته جاری حمایت نکرد، ناامید و ناراضی است.
غافلگیری آمریکا از توافق بزرگ میان ایران و عربستان و هراس از نقش میانجیگرایانه چین
تعلل عامدانه دولت بایدن در مسیر بازگشت به مذاکرات رفع تحریم ها در حالی در سال ۱۴۰۱ ادامه یافت که واشنگتن پس از خبر اعلام توافق ایران و آژانس، به یکباره با خبر اعلام توافق بزرگ میان ایران و عربستان غافلگیر شد.
اعلام توافق میان جمهوری اسلامی ایران و عربستان سعودی، در ۱۹ اسفند ماه ۱۴۰۱ برای از سرگیری روابط پس از هفت سال تنش، بازتاب گسترده ای در ایالات متحده به ویژه مقامات و تحلیلگران آمریکایی یافت. اگرچه مقامات آمریکایی اعلام کردند که عربستان سعودی آنها را در جریان مذاکرات با ایران قرار داده است اما میانجیگری چین زنگ خطر را برای آنها در موضوعات مختلف بشدت به صدا درآورد.
به گفته تحلیلگران سیاست خارجی آمریکا، توافق ایران و عربستان در مقطع زمانی حاصل شد که حاوی هشدار برای آمریکا است که سوالات راهبردی مهمی را مطرح می کند. اولین هشدار این است که چین دو طرف را کنار یکدیگر گرد آورده آن هم در زمانی که شی جین پینگ رئیس‌جمهور این کشور سومین دوره ریاست‌جمهوری خود را آغاز کرده است.
آنها معتقدند در واقع، چین به مدت دو دهه به طور پیوسته در حال افزایش نفوذ سیاسی منطقه‌ای خود بوده است و اخیراً با سفر شی جین پینگ به ریاض در ماه دسامبر و سفر آیت الله سید ابراهیم رئیسی، رئیس‌جمهور ایران به پکن، این نفوذ برجسته شد.
سیمون هندرسون عضو بیکر و مدیر برنامه برنشتاین در زمینه سیاست خلیج فارس و انرژی در موسسه واشنگتن در نشریه هیل با بیان اینکه آیا چین با دیپلماسی عربستان و ایران، آمریکا را در خاورمیانه کنار می‌زند؟ اذعان کرد که تحلیل پیامدهای توافق ایران و عربستان احتمالاً بخش قابل توجهی از جامعه سیاست خارجی واشنگتن را تا مدتها به خود مشغول خواهد کرد.
ویلیام وکسلر مدیر ارشد مرکز رفیق حریری و برنامه های خاورمیانه اندیشکده شورای آتلانتیک و معاون پیشین دستیار وزیر دفاع ایالات متحده در عملیات ویژه و مبارزه با تروریسم نیز با اشاره به نقش میانجیگری چین گفت: تعجب آور نیست اگر خبر بعدی احیای گفتگوهای ایران و آمریکا در مورد برجام باشد که بار دیگر با میانجیگری چین انجام خواهد شد.
وی تصریح کرد:در این زمینه تردید دارم اما چنین خبری در واشنگتن مورد استقبال قرار خواهد گرفت و در اورشلیم (بیت المقدس) به عنوان کاهش و تقلیل بازدارندگی آمریکا و اسرائیل علیه ایران تلقی خواهد شد.
اذعان به ناتوانی در مهار برنامه هسته ای ایران
مقامات آمریکایی که با اعلام دو توافق بزرگ ایران و عربستان و نیز ایران و آژانس، غافلگیر شده بودند، بار دیگر به موضوع ساختگی “گریز هسته ای” و بحث احتمال دستیابی ایران به فناوری تسلیحات هسته ای گریزی زدند و در روزهای پایانی سال ۱۴۰۱، ابتدا ویلیام برنز( بیل برنز) رئیس سازمان اطلاعات مرکزی آمریکا (سیا) در ۶ اسفند ماه در مصاحبه با شبکه سی بی اس در پاسخ به این سوال که آیا سران جمهوری اسلامی ایران تصمیمی برای ساخت سلاح هسته ای دارند؟ اعلام کرد: تا جایی که می‌دانیم، اعتقادی نداریم که سران ایران هنوز تصمیمی برای از سرگیری برنامه تسلیحاتی که در پایان سال ۲۰۰۳ تعلیق کرده بودند، گرفته باشند.
رئیس سازمان سیا با تکرار ادعای غنی‌سازی ۸۴درصدی اورانیوم درایران مدعی شد: اما دو پایه این ابزار، برنامه غنی‌سازی ایران بسیار پیشرفت کرده و اگر بخواهند فقط در عرض چند هفته می‌توانند به غنی‌سازی ۹۰ درصدی برسند وسامانه‌های موشکی نیز که قابلیت حمل سلاح اتمی را دارند، بسیار پیشرفت کرده است.
در همین ارتباط، کالین کال، معاون وزیر خارجه آمریکا در امور سیاسی نیز ۹ اسفندماه در جلسه استماع کمیته نیروهای مسلح مجلس نمایندگان آمریکا در پاسخ به سوال قانونگذار جمهوریخواهی که او را برای توضیح درباره دلیل حمایت دولت بایدن از برجام تحت فشار قرار داد، مدعی شد: پیشروی برنامه هسته‌ای ایران از زمان خروج ماازبرجام قابل توجه بوده است. در سال ۲۰۱۸، زمانی که دولت قبلی تصمیم به خروج از برجام گرفت، ایران حدود ۱۲ ماه زمان نیاز داشت تا مواد شکافت‌پذیر برای ساخت یک بمب را تولید کند. اما اکنون حدود ۱۲ روز طول می کشد.
این مقام پنتاگون در عین حال تصریح کرد: فکر می‌کنم هنوز این دیدگاه مطرح است که اگر بتوان این مساله را به صورت دیپلماتیک حل کرد و محدودیت‌های برنامه هسته‌ای ایران را برگرداند، بهتر از گزینه‌های دیگر است. با این حال، برجام اکنون در وقفه و حالت تعلیق است.
ژنرال مارک میلی رئیس ستاد مشترک ارتش آمریکا نیز سوم فروردین ماه جاری (۱۴۰۲) مدعی شد که ایران می‌تواند در کمتر از دو هفته مواد شکافت پذیر برای ساخت بمب اتمی تولید کند و وزارت دفاع آمریکا چندین گزینه در مورد ساخت بمب هسته‌ای توسط ایران آماده کرده است.
این مقام ارشد نظامی آمریکا در جلسه استماع در مجلس نمایندگان آمریکا ادعا کرد: ایران می‌تواند در مدت کمتر از دو هفته مواد شکافت پذیر برای ساخت یک بمب هسته‌ای تولید کند و تنها چند ماه برای ساخت یک بمب اتمی واقعی زمان نیاز دارد. اما ایالات متحده، همچون یک سیاست، متعهد است که ایران یک سلاح هسته‌ای وارد عرصه نخواهد کرد.
ژنرال میلی ادعا کرد: ما در ارتش آمریکا چندین گزینه برای رهبران ملی تهیه کرده‌ایم تا اگر یا زمانی که ایران تصمیم به ساخت یک سلاح هسته‌ای واقعی بگیرد، آنها را بررسی کنند.
مقام‌های آمریکایی ادعا کرده اند که ایران می‌تواند حدود ۱۲ روز اورانیوم کافی برای ساخت یک بمب اتم تولید کند اما تهران بارها چنین ادعاهایی را رد و اعلام کرده است که در پی ساخت بمب اتم نیست.
تحلیلگران مسایل سیاست خارجی با توجه به اظهارات جدید مقامات آمریکایی درباره پیشرفت های برنامه هسته ای ایران و هراس از آن، معتقدند: به نظر می رسد دستیابی ایران به قابلیت تولید سلاح هسته‌ای در «کوتاه مدت» دیگر خط قرمز واشنگتن نیست بلکه خط قرمز آنها آن است که ایران عملا اقدام به ساخت و نگهداری سلاح هسته‌ای نکند یا به بیان دیگر ” هیچ سلاح هسته ای در میدان نداشته باشد”.
آنتونی بلینکن وزیر خارجه آمریکا نیز در نشست استماع مجلس سنای این کشور در جمع قانونگذاران مدعی شد: ایران به توسعه توان خود برای تولید مواد شکافت پذیر برای سلاح هسته‌ای در یک زمان بسیار کوتاه ادامه می‌دهد.
وزیر خارجه دولت بایدن با تکرار ادعاها درباره مذاکرات غیرمستقیم ایران و آمریکا درباره بازگشت به برجام گفت: درعمل، برجام در حال حاضر روی میز نیست. دلیل آن تا حدی زیادی این است که وقتی با حسن نیت تلاش می‌کردیم که ببینیم آیا می‌توانیم به پایبندی دوجانبه به برجام برسیم، ایرانی‌ها پیشنهادی را که روی میز بود، رد کردند و آنها جدیت نشان نداده‌اند.
بلینکن در عین حال تصریح کرد: همچنان معتقدیم که در دیپلماسی برای رسیدن به نتایج عملی، هنوز موثرین روش است اما این همکاری هر دو طرف را می‌خواهد و ایرانی ها جدیت و هدف نشان نداده‌اند.
همزمان، جامعه اطلاعاتی آمریکا ۱۷ اسفند ماه در گزارش سالانه خود را که به ارزیابی تهدیدهای امنیتی پیش روی ایالات متحده در سال ۲۰۲۳ میلادی می‌پردازد، ادعا کرد: از زمان ترور محسن فخری زاده، دانشمند هسته ای ایران در نوامبر ۲۰۲۰، تهران به گسترش برنامه هسته ای خود سرعت بخشیده و اعلام کرده است که دیگر محدود به ضوابط برجام نیست و فعالیت های تحقیق و توسعه ای را انجام داده است که در صورت تصمیم، این کشور را به تولید مواد هسته ای جهت استفاده در یک بمب هسته ای نزدیکتر می کند. اگر تحریم ها علیه تهران لغو نشوند، مقامات ایرانی احتمالا به دنبال غنی سازی اورانیوم تا ۹۰ درصد خواهند بود.
جامعه اطلاعاتی آمریکا در عین حال اذعان کرد: ایران در حال حاضر فعالیت های کلیدی توسعه تسلیحات هسته ای را که برای تولید یک سلاح هسته ای قابل آزمایش لازم است، انجام نمی دهد.
آیا بایدن همچنان به تعلل خود ادامه خواهد داد؟
اکنون با گذشت دو سال از ریاست جمهوری بایدن و تحولات بین المللی رخ داده در روزهای پایانی سال ۱۴۰۱ در خصوص ایران در منطقه، این سوال مطرح است که آیارئیس جمهورآمریکا، رویه تعلل خود را در سال سوم ریاست جمهوری ادامه خواهد داد یا آنکه به تاسی ازتحولات منطقه ای و بین المللی، طرحی نو در خواهند انداخت؟
“مایکل کوهن” ستون‌نویس پایگاه خبری ام‌اس‌ان‌بی‌سی پس از نخستین سال ریاست جمهوری بایدن در پایگاه «نیوریپابلیک» در یادداشتی با انتقاد از سیاست‌های او درقبال برجام، درباره دلایل تعلل دولت دموکرات آمریکا دربازگشت به این توافق نوشته بود: بایدن با در پیش گرفتن سیاست‌های محافظه‌کارانه و اجتناب از بازگشت به برجام اشتباهات سلفش «دونالد ترامپ» در خصوص این توافق را پیچیده‌تر کرده است.
این تحلیلگر آمریکایی خروج از برجام در دولت ترامپ را «اقدامی فاجعه‌بار» توصیف کرده و پرسیده بود: چرا بایدن این وضع ملال‌انگیز را پذیرفته و آن را وخیم‌تر کرده است؟ خودداری بایدن از بازگشت به برجام درحالی صورت گرفته که اظهارات او در دوران تبلیغات انتخاباتی در سال ۲۰۲۰ تردید چندانی درباره مقاصد او در قبال برجام باقی نمی‌گذاشت. رئیس‌جمهور فعلی آمریکا در آن زمان در یادداشتی در سی ان ان نوشته بود:چنانچه ایران به توافق هسته‌ای پایبند شود ایالات متحده به عنوان مقدمه‌ای برای مذاکرات متعاقب به توافق بازخواهد گشت.
او تصریح کرده بود: ایرانی‌ها استدلال‌های بهتری داشتند. به هر حال، این ایالات متحده بود که در اقدامی یکجانبه از برجام خارج شده بود، حال آنکه کشورهای دیگری که عضو آن توافق بودند در آن باقی مانده بودند. از آنجا که اکثر تحریم‌های ایران مبتنی بر دستورات اجرایی هستند هیچ چیزی مانع از آن نمی‌شد که بایدن به برجام برگردد و همزمان به ایران اخطار بدهد که در صورت عدم پیشروی به سمت پایبندی به برجام او به سادگی تحریم‌ها را مجدداً اعمال خواهد کرد.
اکنون برخی تحلیلگران مسایل سیاست خارجی آمریکا معتقدند دولت محافظه کار بایدن با توجه به رویدادهای سال ۱۴۰۱ و موضعگیری های خود، در میانه فشارهای داخلی و خارجی نه تنها برای بازگشت به مذاکرات غیرمستقیم برای توافق هسته ای بلکه حتی برای تصمیم گیری در مذاکرات با تهران بر سر تبادل زندانیان، نیازمند شجاعت بیشتری در مقایسه با گذشته است.
به باور بسیاری از تحلیلگران مسایل سیاست خارجی آمریکا، دولت بایدن در مقایسه با دولت باراک اوباما که توافق هسته ای را منعقد کرد، جسارت و شجاعت کافی را ندارد. آنها معتقدند مسن بودن بایدن در مقایسه با اوباما و نیز نداشتن شجاعت و جسارت لازم برای تصمیم گیری سیاسی از سوی اعضای کلیدی دولت بایدن در مقایسه با دولت اوباما، همگی موجب شده است که او با محافظه کاری بسیار و بعضا از سر ترس، فرصت های طلایی تصمیم گیری را از دست بدهد.
«جفری لوئیس»کارشناس مسائل منع اشاعه هسته‌ای پیش از این ، درباره اینکه چرا بایدن آمریکا را به برجام بازنگردانده،گفته بود:بایدن فرد بزدلی است. او با آزمودن بخت خود با ایران که ممکن بود موفق شود یا نشود، مورد انتقاد سیاسی قرار می‌گرفت، اما انجام این کار، توپ را به زمین ایران می‌انداخت و دست برتر را به کسانی در تهران می‌داد که خواهان توافق بودند.
به اعتقاد لوئیس، بایدن در ماههای ابتدایی ورود به کاخ سفید از تبعات این کار بیم داشت و نگران بود که مبادا اینطور به نظر برسد که قصد دارد به ایران امتیاز بدهد.
چندین منبع مطلع درمصاحبه با مایکل کوهن تحلیلگر ارشد آمریکایی، دلیل محافظه‌کاری بایدن در مسائل مربوط به ایران را اکراه او از ناامید کردن قانونگذاران تندرو ضد ایرانی در کنگره و به خصوص «باب منندز» رئیس کمیته دموکرات روابط مجلس سنای آمریکا می‌دانند.
«مت داس»مشاور«برنی سندرز» سناتور دموکرات آمریکایی درمصاحبه با«نیوریپابلیک» تلاش برای مصالحه با مخالفان برجام را«اقدامی احمقانه» توصیف کرده و گفته بود: آنها به این دلیل که برجام توافق بدی است از آن متنفر نیستند بلکه به این دلیل از آن نفرت دارند که این توافق با ایران صورت گرفته است.
اکنون تحلیلگران مسایل سیاست خارجی آمریکا معتقدند منطق بایدن هر آنچه که بوده، راهبردش در دو سال گذشته کارساز نبوده و تهران به سرعت در برنامه هسته ای خود به نقطه بدون بازگشت نزدیک شده که مقامات آمریکایی در روزهای پایانی سال ۱۴۰۱ به آن اذعان کرده اند.
این تحلیلگران در عین حال با توجه به توافق مهم ایران و عربستان با میانجیگری چین که از اعضای برجام نیز می باشد،معتقدند، در صورت تعلل بایدن دربدست گیری ابتکار عمل درموضوعات سیاسی خارجی، واشنگتن ممکن است شاهد ظهورنقش سیاسی پکن درمنطقه باشد و آن را هشداری برای سیاستگذاران آمریکایی می دانند وبراین باورند که خاورمیانه تحت سلطه چین، اساساً امنیت تجاری،انرژی وملی آمریکا را تضعیف خواهد کرد.
حال باید دید، بایدن در سال سوم ریاست جمهوری خود، با توجه به ظهور رقیب قدرتمند خود یعنی چین در قامت یک میانجیگر موفق و موفقیت های دیپلماتیک ایران در روزهای پایانی سال ۱۴۰۱ حاضر است از لاک محافظه کاری خود به رغم فشارهای داخلی در آمریکا خارج شود و با چراغ سبزی، راه از سرگیری مذاکرات برای رسیدن به توافق هسته ای را هر چه سریعتر فراهم سازد یا اینکه باز هم می خواهد با فرصت سوزی، عرصه را به رقبای بین المللی خود واگذار کند؟
