اهمیت کریدورهای تجاری در گسترش مناسبات اقتصادی موجب شده است که شاهد افزایش روزافزون تعداد این مسیرها باشیم؛ به‌گونه‌ای که پس از ماجرای زنگزور که در هفته‌های اخیر بازتاب گسترده‌ای داشت، این‌بار چین از راه‌اندازی «کانال سوئز زمینی» برای خود خبر داده است.
«کانال سوئز زمینی چین» به مجموعه‌ای از کریدورهای ریلی و جاده‌ای اطلاق می‌شود که چین در حال توسعه آن‌هاست تا وابستگی خود به مسیرهای دریایی سنتی، به ویژه کانال سوئز، را کاهش دهد. این کریدورها بخشی از ابتکار «یک کمربند، یک جاده» (BRI) هستند و با هدف افزایش سرعت، امنیت، و انعطاف‌پذیری تجارت بین آسیا و اروپا طراحی شده‌اند.
مهران نجاتی، نایب‌رئیس کمیسیون حمل و نقل، ترانزیت و لجستیک اتاق ایران، در گفت‌وگو با «اکوایران» تاکید کرد که در صورت عدم حضور ایران در کریدور زنگزور، دسترسی ایران به کشورهای CIS دچار مشکل شده و سرعت تجارت در این مسیر کاهش خواهد یافت و با این شرایط شرق دور را هم از دست خواهیم داد.
نایب‌رئیس کمیسیون حمل و نقل، ترانزیت و لجستیک اتاق ایران، در بخش دیگری از صحبت‌های خود به «کریدور توسعه» میان عراق و ترکیه اشاره کرد. او با بیان اینکه با وجود روابط خوب ایران با دو کشور، این کریدور نیز بدون حضور ایران در حال اجرا است، این موضوع را چالشی جدی برای منافع ترانزیتی کشور دانست.
نجاتی در ادامه افزود، با توجه به شرایط موجود، تنها مسیر ترانزیتی باقی‌مانده برای ایران، جنوب کشور است. او با اشاره به کمبود و فرسودگی ناوگان کشتی‌رانی، تأکید کرد که در حال حاضر، ایران نمی‌تواند از پتانسیل کامل این مسیر نیز به درستی بهره ببرد. با توجه به اظهارات مطرح شده از سوی نایب‌رئیس کمیسیون حمل و نقل، ترانزیت و لجستیک اتاق ایران می‌توان گفت مسیرهای تجاری ایران با راه‌اندازی این کریدورها قفل خواهد شد و تجارت ایران با چالش جدیدی روبرو می‌شود.
پیامدهای ژئوپلیتیکی کریدورهای تجاری
تجربه اخیر درباره کریدور زنگزور نشان داد که هر مسیر جدید می‌تواند پیامدهای ژئوپلیتیکی و اقتصادی گسترده‌ای به همراه داشته باشد. در همین چارچوب، اعلام چین مبنی بر راه‌اندازی «کانال سوئز زمینی» نه تنها بیانگر تلاش این کشور برای تقویت موقعیت خود در زنجیره تأمین جهانی است، بلکه می‌تواند موازنه‌های تجاری و راهبردی در منطقه و حتی جهان را نیز تحت تاثیر قرار دهد.
این مسیر ریلی که روزانه صدها محموله را جابه‌جا می‌کند، کشورهای جنوب‌شرقی آسیا از جمله ویتنام و سنگاپور را از طریق قطارهای باری پرسرعت به اروپا، شامل آلمان و لهستان، متصل می‌کند و به گفته کارشناسان می‌تواند «کانال سوئز زمینی» باشد. مزیت اصلی این مسیر در مقایسه با راه‌های دریایی سنتی، کاهش 10 تا 20 روزه زمان تحویل کالا و ساده‌تر شدن فرآیندهای گمرکی است. افتتاح قطار سریع‌السیر آسه‌آن در سال 2023 نیز زمان ارسال کالا از هانوی تا چونگ‌چینگ را به 5 روز کاهش داده و این امکان را فراهم کرده است که کالاها ظرف کمتر از دو هفته به اروپا برسند.
کانال جدید چین برای رقابت با آمریکا
چین اعلام کرده، «کانال سوئز زمینی چین» به مجموعه‌ای از کریدورهای ریلی و جاده‌ای اطلاق می‌شود که چین در حال توسعه آن‌هاست تا وابستگی خود به مسیرهای دریایی سنتی، به ویژه کانال سوئز، را کاهش دهد. این کریدورها بخشی از ابتکار بزرگ‌تر «یک کمربند، یک جاده» (BRI) است و با هدف افزایش سرعت، امنیت، و انعطاف‌پذیری تجارت بین آسیا و اروپا طراحی شده‌اند.
حوادثی مانند مسدود شدن کانال سوئز در سال ۲۰۲۱ و تنش‌های ژئوپلیتیکی در آبراه‌های مهم مانند تنگه مالاکا، آسیب‌پذیری تجارت دریایی را آشکار کرده است. چین با ایجاد مسیرهای زمینی، به دنبال دور زدن این گلوگاه‌ها و تضمین جریان بی‌وقفه کالاهای خود است.
طرح «یک کمربند، یک جاده»
پیش از این چین طرح «یک کمربند، یک جاده» را در دستور کار خود قرار داده بود که ایران در مرکز آن قرار داشت. ابتکار «کمربند و جاده» که ایران در قلب آن قرار دارد، طرحی در حال اجرا از یک دهه قبل توسط چین و بزرگترین برنامه زیرساختی در تاریخ جهان شناخته می‌شود که چهار قاره را پیوند دهد، اما تاخیر در اجرای آن موجب شد تا این طرح هنوز اجرایی نشود. ایران به دلیل موقعیت ژئوپلیتیکی و ژئواستراتژیکی خود، یکی از کشورهای کلیدی در مسیر زمینی (کمربند) این ابتکار است. ایران در سال ۲۰۱۶ تفاهم‌نامه همکاری با چین در این زمینه امضا کرد. با توجه به این طرح، ایران می‌تواند به یک مسیر ترانزیتی مهم برای اتصال چین به غرب آسیا و اروپا تبدیل شود. یک استراتژی بلندپروازانه توسعه زیرساختی که به گفته فعالان این بخش در صورت راه‌اندازی به عنوان یکی از مهم‌ترین پروژه‌های تجاری تبدیل خواهد شد.
علاوه بر کریدورهای ذکر شده در حال حاضر ترکیه و عراق هم در حال راه‌اندازی کریدور جدیدی با نام «کریدور توسعه» هستند که از بندر بزرگ فاو در جنوب عراق آغاز و با یک خط راه‌آهن و یک بزرگراه به مرز ترکیه و از آنجا به اروپا متصل می‌شود. این پروژه به صورت مستقیم رقابت جدی برای کریدورهای ترانزیتی ایران ایجاد می‌کند. کریدوری که دسترسی ایران به غرب را محدود می‌کند.
قطع دسترسی ایران به مسیرهای تجاری به این کریدورها محدود نمی‌شود و ارزیابی‌ها نشان می‌دهد با راه‌اندازی زنگزور ایران با مشکل دسترسی به بازارهای CIS هم روبه‌رو می‌شود.
