به گزارش مسیر اقتصاد ولادیمیر پوتین در سخنرانی خود در هفته انرژی روسیه در اکتبر ۲۰۲۲، اظهار داشت که روسیه امیدوار است ترکیه را به هاب گازی تبدیل کند تا انرژی روسیه از طریق این کشور به اروپا ترانزیت شود. این پیشنهاد آنکارا را شگفت زده کرد، البته فاتح دونمز وزیر انرژی و منابع طبیعی ترکیه اعلام کرد که این پروژه باید به طور جدی مورد ارزیابی قرار گیرد. رجب طیب اردوغان نیز با ارزیابی مثبت از پیشنهاد روسیه، منطقه «تراکیا» را به عنوان مکان بالقوه برای هاب توصیه کرد. اندیشکده آمریکایی جیمز تاون به تازگی گزارشی در این خصوص منتشر کرده است که بر اساس آن تحقق این پروژه وابسته به منافع و رویکرد کشورهای اروپایی ارزیابی شده است؛ واقعیتی که روسیه و ترکیه آن را به خوبی درک می‌کنند. پس از جنگ اوکراین، اتحادیه اروپا متعهد شد که واردات منابع انرژی از روسیه را کاهش و منابع آن را متنوع کند. بطوریکه در اکتبر سال ۲۰۲۲، اورسولا فون در لاین، رئیس کمیسیون اروپا اعلام کرد که اروپا واردات گاز روسیه را از ۴۰ درصد مصرف اتحادیه اروپا در آغاز بحران اوکراین، به ۷.۵ درصد کاهش داد.
بنابراین، با توجه به مخالفت اروپایی‌ها با خط لوله جریان جنوبی در سال ۲۰۱۴، انتظار هرگونه نگرش مثبت از سوی اروپا در مورد پروژه‌های خط لوله جدید باوجود روسیه غیر واقعی به نظر می‌رسد. همچنین، ایالات متحده مدتهاست توصیه می‌کند که اروپا باید منابع انرژی خود را متنوع و در نتیجه، وابستگی خود را به روسیه کاهش دهد. در رابطه با زیرساخت‌های جدید بین ترکیه و روسیه، زونگیانگ لو، تحلیلگر ارشد در ریستاد انرژی، برآورد می‌کند که تکمیل این پروژه بلندپروازانه حداقل سه تا چهار سال طول خواهد کشید. علاوه بر این، چون دریای سیاه نسبتا عمیق است، باید از لوله‌های تولید ویژه آلمان و ژاپن استفاده شود که با وضعیت فعلی روابط، همکاری فعال شرکت‌های این دو کشور با روسیه همچنان با تردید مواجه است. با توجه به اینکه روسیه همچنان در تنگنای اقتصادی و ترانزیتی است، اجرای چنین پروژه‌ای با منابع مالی خود آسان نخواهد بود.
اقدامات ترکیه برای تبدیل شدن به هاب گازی
به گفته آیدین سزر، نماینده سابق تجاری ترکیه در روسیه، چون تبدیل ترکیه به هاب تنها با منابع انرژی روسیه غیرممکن است، هرگونه توسعه گسترده زیرساخت‌های انرژی در این کشور نیاز به تامین منابع از سایر کشورها دارد. اکنون آنکارا به گاز جمهوری آذربایجان و ایران دسترسی دارد و در حال برنامه ریزی برای آغاز تولید از میدان گازی ساکاریا در سال ۲۰۲۴ است. اما اخیرا دونمز اعلام کرد، تعدادی از کشورها از جمله آذربایجان و کشورهای آسیای مرکزی از تولید و فروش گاز در ترکیه پشتیبانی می‌کنند. هرچند پیشنهاد روسیه برای ایجاد هاب در ترکیه مربوط به فروش گاز خود بود، اما آنکارا با درک اینکه این پروژه تنها با اتکا به مسکو شکست می‌خورد، شروع به ایجاد بسترهایی برای اطمینان از خرید گاز سایر کشورها کرده است.
تصادفی نیست که مقامات ترکیه ابراز امیدواری کرده‌اند که آذربایجان نیز در این پروژه مشارکت کند. متعاقبا، اردوغان اعلام کرد که در سفر خود به عشق آباد در اوایل دسامبر ۲۰۲۲ درباره ایجاد هاب گازی با رهبران آذربایجان و ترکمنستان گفتگو می‌کند. در این راستا و در ۱۴ دسامبر، آذربایجان، ترکیه و ترکمنستان یادداشت‌تفاهم توسعه بیشتر همکاری‌ها و زیرساخت‌های انرژی میان سه کشور را امضا کردند.
با توجه به اینکه اتحادیه اروپا از فوریه ۲۰۲۲ از همه ابزارهای ممکن برای کاهش وابستگی گازی خود به روسیه استفاده کرده است، بروکسل رویکرد مثبتی به پروژه‌های گازی مسکو ندارد. با ارزیابی این واقعیت، ترکیه مسیری را در پیش گرفت تا از حضور آذربایجان، ایران، اسرائیل و ترکمنستان نیز در هاب اطمینان حاصل کند. با این حال، نباید فراموش کرد که هرچند بعید است کشورهای اروپایی قرارداد مستقیمی با روسیه منعقد کنند، اما احتمالاً برخی از آنها مایل به خرید گاز مسکو از طریق کشور ثالث باشند.
همچنین با پروژه هاب پیشنهادی، چشم انداز جدیدی برای خط لوله ترانس خزر پدیدار می‌شود که گاز ترکمنستان را در امتداد کف دریای خزر از طریق آذربایجان به ترکیه می‌رساند. همه این عوامل احتمال تبدیل شدن ترکیه به یک هاب گاز واحد برای منطقه اوراسیا را افزایش می‌دهد. ظهور ترکیه به عنوان یک کشور قابل اعتماد در بحران اوکراین، انتظارات خاصی را در مورد هاب گاز پیشنهادی ایجاد می‌کند. با این حال، تداوم بلندمدت درگیری در اوکراین می‌تواند در نگرش کشورهای غربی در مورد هرگونه دخالت روسیه در این پروژه تاثیرگذار باشد. هرچند ملاحظات مالی نقشی کلیدی در تداوم هاب خواهد داشت، اما تحقق چنین پروژه‌ای می‌تواند اطمینان بیشتری را هم برای خریداران و هم برای فروشندگان منطقه ایجاد کند.
