الوقت- در شرایطی که نگرانی از شکلگیری دور جدید تنش در قره باغ کوهستانی طی ماههای اخیر بالا گرفته است مقامات باکو و ایروان یک بار دیگر در مسکو دورهم جمع کرده‌اند تا شاید بتوانند اختلافات را کنار گذاشته و به صلحی پایدار دست یابند. در همین رابطه، سرگئی لاوروف، جیحون بایراموف و آرارات میرزویان، وزرای خارجه روسیه، آذربایجان و ارمنستان روز جمعه طی نشست سه‌جانبه در مسکو صلح میان دو کشور را مورد بحث قرار دادند.
اظهارات شرکت کنندگان نشست طی روزهای گذشته و امروز بر جدیت طرفین و پیشرفت مذاکرات تأکید داشته است چنانکه لاوروف وزیر خارجه روسیه با مثبت ارزیابی کردن روند مذاکرات گفت:«در مورد پیمان صلح و تعدادی از مواردی که مورد بحث قرار گرفت، توانستیم تفاهم دو طرف را به یک دیدگاه مشترک نزدیک کنیم». به گفته وزیر خارجه روسیه، وزرای خارجه باکو و ایروان تأیید کردند که بدون حل مسائل مربوط به تحدید حدود مرزها، بسته شدن حمل و نقل و ارتباطات اقتصادی و بدون بهبود کلی وضعیت امنیتی در قره باغ و مرز ارمنستان و آذربایجان، حرکت به جلو در جنبه‌های خاص توافقنامه صلح دشوار است. لاوروف گفت:«هفته آینده یک گروه سه جانبه به ریاست معاونان روسای سه طرف نشستی در مورد مسائل مربوط به باز کردن ارتباطات حمل و نقل برگزار خواهد کرد و امیدواریم که نتیجه مثبت باشد».
جیحون بایراموف نیز در این دیدار ضمن اشاره به اهمیت احیای روابط با ارمنستان اظهار داشت:«خواستار احیای اوضاع پسا جنگ میان آذربایجان و ارمنستان هستیم. این روند از راه‌های مختلف تامین می‌شود. ما هم می‌خواهیم تمام تلاش‌ها در این راه به طور همزمان انجام گیرد. تمام این راه‌ها مکمل یکدیگر هستند». آرارات میرزویان نیز با تاکید بر اینکه نباید اجازه داده شود در آینده تنش افزایش یابد، گفت که ایروان به توافقات سه‌جانبه سران روسیه، آذربایجان و ارمنستان متعهد است.
رفع محاصره گذرگاه لاچین
علاوه بر نشست سه جانبه، دیدارهای جداگانه‌ای هم بین لاوروف با وزرای باکو و ایراوان انجام شد. در دیدار لاوروف و میرزویان، موضوعات مربوط به ثبات و امنیت در منطقه و روند تنظیم روابط ارمنستان و آذربایجان مورد بحث و بررسی قرار گرفت. طرفین درباره اجرای بیانیه‌های سه جانبه سران ارمنستان، روسیه و آذربایجان صحبت کردند و در این زمینه آرارات میرزویان بر اهمیت رفع محاصره غیرقانونی کریدور لاچین تاکید کرد. میرزویان همچنین بر اهمیت کنار گذاشتن توسل به زور به موازات روند مذاکرات تاکید کرد. در این دیدار دستورکار همکاری‌های دوجانبه ارمنستان و روسیه هم مورد بررسی قرار گرفت.
درحال حاضر مهمترین مسئله چالش برانگیز در قره‌باغ، محاصره گذرگاه لاچین توسط نیروهای آذری است که مقامات ارمنی و جامعه بین‌الملل خواستار بازگشایی آن هستند. هر چند دولتمردان باکو مدعی هستند که در مسیر کمک‌رسانی به شهروندان ارمنی ساکن قره باغ مشکلی وجود ندارد اما قطع مسیرهای انتقال انرژی و اجزاه گیری از ورود مواد غذایی، جان دهها هزار نفر را در قره باغ ارمنی‌نشین تهدید می‌کند و مقامات آذربایجان در این مسیر کارشکنی می‌کنند. اکنون نیروهای ارتش آذربایجان با ایجاد ایست و بازرسی‌های متعدد در ورودی قره باغ، مسیر ورود شهروندان ارمنی به این منطقه را مسدود کرده‌اند و با گروگان گیری جان هزاران ارمنی، سعی دارند مقامات ایروان را به دادن امتیازات سیاسی و نظامی وادار کنند.
گذرگاه لاچین به نوعی جایگزین کریدور جنجالی «زنگه‌زور» شده است که باکو قصد داشت به هر قیمتی شده آنرا احداث کند. احداث دالان زنگه زور که مقامات آذربایجان مدعی بودند در توافقات 2020 روی آن اجماع شده است قرار بود خاک اصلی جمهوری آذربایجان را به منطقه خودمختار نخجوان وصل کند. با این کریدور، عملا مرزهای ایران و ارمنستان به طور کامل قطع می‌شد اما این کریدور به دلیل مخالفت‌های ارمنستان، ایران و تا حدودی روسیه به منصه ظهور نرسید و دولتمردان باکو از این مسئله به شدت خشمگین شدند و سعی دارند انتقام شکست خود را در لاچین بگیرند.
بر سر چه موضوعاتی توافق شده است
نشست سه جانبه وزرای خارجه در مسکو در ادامه سلسله نشست‌هایی است که بین مقامات باکو و ایروان در ماههای اخیر در کشورهای مختلف برگزار شده تا درنهایت به سه دهه تنش امنیتی در قره‌باغ پایان دهند. ماه گذشته نیز وزاری دو کشور در واشنگتن بایکدیگر گفتگو کرده بودند و با وجود اینکه آمریکایی‌ها گفتند که نتایج آن سازنده بود، اما با این حال به طور پراکنده تبادل آتش بین نیروهای دو کشور در قره باغ انجام شده است، و آخرین بار پنجشنبه گذشته (18 می) و پیش از نشست مسکو دو طرف آتش‌بس کردند.
نیکول پاشینیان، نخست وزیر ارمنستان و الهام علی اف، رئیس جمهور آذربایجان هم اخیرا در بروکسل، پایتخت بلژیک با رهبران اتحادیه اروپا دیدار و گفتگو کرده‌اند. پاشینیان گفت:«در 14 می با میانجیگری شارل میشل، رئیس شورای اتحادیه اروپا در بروکسل با علی‌اف دیدار کردم. در نشستی که در اکتبر 2022 در پراگ با میانجیگری رئیس جمهور فرانسه و رئیس شورای اروپا برگزار شد، من و رئیس جمهور آذربایجان بار دیگر بر پایبندی کشورهایمان به منشور سازمان ملل و اعلامیه آلما-آتا تأکید کردیم. بر اساس اعلامیه آلما- آتا با تاکید بر اینکه ما تمامیت ارضی و حاکمیت یکدیگر را بر اساس آنها به رسمیت می‌شناسیم، توافق کردیم که این امر مبنای کار کمیسیون‌های تعیین حدود مرزها خواهد بود».
نخست وزیر ارمنستان تاکید کرد، در این دیدارها ما عملاً یک گام دیگر به جلو برداشتیم و اشاره کردیم که وسعت سرزمینی آذربایجان 86 هزار کیلومتر مربع و وسعت ارمنستان 29 هزار کیلومتر مربع است که باید محترم شمرده شود و این اقدام را گامی مهم در زمینه برقراری ثبات و صلح در منطقه، نهایی کردن متن معاهده صلح بین ارمنستان و آذربایجان و تحدید مرزها می‌دانم».
همچنین به گفته پاشینیان، در بیانیه رئیس شورای اروپا در مورد نتیجه‌گیری نشست سه جانبه، اهمیت همکاری با جامعه بین‌المللی و گفتگو بین باکو و استپاناکرت (جمهوری آرتساخ ارمنی) در مورد حقوق و امنیت ارامنه قره باغ کوهستانی مورد تاکید قرار گرفت. این روندی است که برای حل و فصل واقعی و همه‌جانبه روابط با آذربایجان و برقراری صلح پایدار در منطقه مهم است. بنابراین، این امر به امضای پیمان صلح بین ارمنستان و آذربایجان سرعت قابل توجهی خواهد داد.
پاشینیان همچنین تاکید کرد که در بروکسل توافقات مثبتی در رابطه با احیای راه‌آهن ارمنستان – آذربایجان صورت گرفت و ارمنستان متعهد به باز کردن ارتباطات مقرر در بند 9 بیانیه سه جانبه نوامبر 2020 و بیانیه سه جانبه مورخ 11 ژانویه 2023 شد و مایل به اجرای اصول حاکمیت، صلاحیت، برابری و متقابل طرفین است.
در نشست‌هایی که در یکسال گذشته بین مقامات ارشد باکو و ایروان برای پایان درگیریها در قره باغ انجام شده است، دو طرف در این نشستها موافقت خود را برای برقراری صلح اعلام کرده‌اند اما به محض خروج از این نشست، جنگ لفظی علیه همدیگر و تبادل آتش در مرزها را از سر گرفته‌اند.
اهداف و نگرانی‌های روسیه
روسیه به عنوان ضامن توافقات قره باغ سعی دارد هر چه سریعتر به تنش در این منطقه پایان دهد، زیرا با ادامه این بحران پای قدرتهای فرامنطقه‌ای از جمله غربیها هم به قفقاز جنوبی باز خواهد شد و در شرایط کنونی این مسئله به نغع مسکو نیست. تنش در قره باغ، سبب می‌شود تا روسها نتوانند بر روی تحولات اوکراین متمرکز شوند و این برای غربیها فرصت مناسبی است تا بتوانند موفقیت‌هایی را در عرصه میدانی کسب کنند. اخیراً اتحادیه اروپا به بهانه ایجاد صلح و ثبات در قره باغ، تعدادی از کارشناسان خود را به این منطقه مورد مناقشه اعزام کرده که این تحرکات، با واکنش تند روسها مواجه شده است. از دیدگاه مسکو، اهداف واقعی واشنگتن و اروپا به هیچ وجه جستجوی مصالحه یا راه‌‌حل‌های متوازن در منطقه نیست، بلکه اقدامات آنها تبلیغی و با هدف بیرون راندن روسیه از قفقاز جنوبی صورت می‌گیرد. به همین دلیل ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه درصدد است تا متحدانش در قفقاز را مجاب کند به کشمکش‌ها پایان دهند تا خیالش از جانب مرزهای جنوبی راحت باشد.
اصرار مقامات آذربایجان به بستن گذرگاه لاچین، مانع جدی بر سر راه توافقات صلح و هموار کردن مسیر درگیریها در آینده است که دود این جننگ‌افروزی‌ها بیش از همه به چشم خود باکو خواهد رفت که به خاطر تحقق جاه‌طلبی‌های خود حاضر به عقب‌نشینی از مواضعش نیست.
