الوقت- در حالی که پس از کنار رفتن رابرت مالی رئیس تیم مذاکره کننده آمریکا در موضوع احیای توافق هسته‌ای، روند مذاکرات با وقفه و رکودی چند هفته‌ای رو به رو شد اما صدور مجوزهای چندین باره آزادی پول‌های بلوکه شده ایران در کشورهای مختلف نشان از تداوم روند گفتگوها در پشت پرده دارد.
در همین راستا پس از رفع توقیف حدود سه میلیارد دلار از طلب‌های ایران از عراق در خرداد، اکنون نیز پرونده تبادل زندانیان ایران و آمریکا پس از ماهها کش و قوس و مذاکرات فشرده با میانجی‌های منطقه‌ای، سرانجام به نتیجه رسید و علی باقری کنی، معاون وزیر خارجه و مذاکره‌کننده ارشد هسته‌ای ایران روز پنجشنبه گفت که ایالات متحده و ایران برای تبادل زندانیان و آزادی میلیاردها دلار دارایی ایران به توافق رسیده‌اند. او گفت:«ایران تعهدات لازم را از واشنگتن دریافت کرده است که به توافق پایبند خواهد بود».
حسین امیرعبداللهیان، وزیر خارجه ایران هم درباره تعداد زندانیان مبادله شده گفت:«عدد مهم نیست و ماه‌هاست که از طریق عمان و قطر پیام‌هایی با آمریکا تبادل می‌شود». وزیر خارجه گفت:«موضوع تبادل زندانیان یک موضوع انسانی است و ما هیچ پیش شرطی برای آن در نظر نمی‌گیریم. ما به طرف‌های واسط در این رابطه اعلام کرده‌ایم که در چارچوب مورد توافق، تبادل زندانیان را انجام می‌دهیم».
وزارت خارجه ایران هم در بیانیه‌ای گفت:«موضوع آزادسازی وجوه مسدود شده جمهوری اسلامی ایران و رفع محدودیت‌های اعمال شده بر منابع مالی این کشور که به طور غیرقانونی مسدود و مصادره شده و یا حتی دسترسی به آنها به دلیل خارجی مشکل است. نگرانی بانکها از تحریم‌های سرکوبگرانه آمریکا همواره در دستور کار وزارت خارجه بوده است». در این بیانیه همچنین آمده است:«روش استفاده از این وجوه مسدود پس از آزادسازی در اختیار جمهوری اسلامی ایران خواهد بود و مراجع ذی‌صلاح نسبت به هزینه آن به نحوی که مقتضی بدانند برای تأمین شرایط مختلف کشور اقدام خواهند کرد».
همچنین نمایندگی ایران در سازمان ملل نیز خروج زندانیان دو تابعیتی از زندان اوین تهران را تأیید کرد و گفت:«این خروج در چارچوب یک توافق با واسطه‌گری کشور ثالث صورت گرفته تا طرفین ۵ زندانی مورد نظر را به طور متقابل آزاد کنند و مشمول بخشش قرار دهند».
«سیامک نمازی، عماد شرقی و مراد طاهباز» از جمله اتباع ایرانی- آمریکایی هستند که به اتهام جاسوسی به همراه دو نفر دیگر که خانواده‌هایشان نامشان را مخفی کرده‌اند در تهران زندانی شده‌اند. به گفته افرادی که در جریان مقدمات آزادی قرار گرفته‌اند، یکی از آمریکایی‌های ناشناس دانشمند و دیگری تاجر است.
این زندانیان روز پنجشنبه از زندان اوین به یک هتل در تهران منتقل شدند و برای مدتی در آنجا نگهداری می‌شوند و پس از حصول اطمینان ایران از در دسترس بودن منابع مالی آزاد شده، در قطر صورت خواهد گرفت.
حجت کرمانی وکیل مدافع این سه زندانی در سخنانی گفت که سیامک نمازی ٨ سال و مراد طاهباز ۶ سال و عماد شرقی ۴ سال از حبسشان را طی کرده بودند. سیامک نمازی سال ۹۵ به اتهام همکاری با دولت آمریکا به ۱۰ سال حبس محکوم شده بود. مراد طاهباز نیز در سال ۹۶ به اتهام همکاری با دولت متخاصم آمریکا به ۱۰ سال حبس محکوم شده بود. عماد شرقی در سال ۱۳۹۹ نیز به جرم همکاری با دولت متخاصم امریکا به ۱۰ حبس محکوم شده بود.
آزادسازی 6 میلیارد دلار
مبادله زندانیان برای طرف ایرانی گشایش مالی هم به همراه دارد و به گفته منابع آگاه، آمریکا در ازای آزادی اتباع خود در تهران، نزدیک به 6 میلیارد دلار از داراییهای ایران در کره جنوبی را به حسابی در بانک مرکزی قطر انتقال خواهد داد و این حساب توسط دولت قطر کنترل و تنظیم می‌شود تا ایران بتواند تنها برای پرداخت به فروشندگان برای خریدهای بشردوستانه مانند دارو و غذا به این پول دسترسی داشته باشد.
علاوه‌بر آزادسازی داراییهای مسدود شده، در ازای پنج آمریکایی آزاد شده توسط ایران، پنج ایرانی هم از زندان‌های آمریکا آزاد خواهند شد. لازم به ذکر است، از سال 2012 تا 2019، واشنگتن به کره جنوبی و سایر کشورها اجازه خرید نفت ایران را داد اما دسترسی تهران به درآمدهای حاصل از فروش را مسدود کرد و بر اساس توافقات انجام شده، این وجوه فقط می‌تواند توسط ایران برای خریدهای مجاز مرتبط با امور بشردوستانه استفاده شود.
مقامات آمریکایی هم از مبادله زندانیان استقبال و آنرا گامی مهم توصیف کردند. آنتونی بلینکن، وزیر خارجه در اظهاراتی درباره مبادله زندانیان گفت:«این تازه آغاز فرآیندی است که امیدوارم به بازگشت آنها به خانه منجر شود. هر چند کار بیشتری برای بازگرداندن آنها به خانه وجود دارد، اعتقاد من این است که این آغازی بر پایان کابوس آنهاست». با این حال، جمهوریخواهان مخالف دولت آمریکا، موجی از انتقادات را روانه کاخ سفید کردند.
روند مذاکرات ایران و آمریکا بر سر مبادله زندانیان دو کشور از سال گذشته همزمان با مذاکرات وین، انجام شد ولی با توقف مذاکرات هسته‌ای و شروع اغتشاشات در ایران که غربیها روی آن برنامه‌ریزی کرده بودند، گفتگوها تا مدتی متوقف شد ولی در ماه‌های اخیر با وساطت عمان و قطر مذاکرات درباره آزادی زندانیان دوباره از سرگرفته شد و در نهایت به توافقاتی در این زمینه دست پیدا کردند.
تبادل زندانی بین ایران و آمریکا با وساطت کشورهای ثالث موضوع تازه‌ای در مناسبات دو کشور نیست و پیش‌تر نیز زندانیان آمریکایی یا با تابعیت دوگانه که متهم به جاسوسی بودند، بر همین اساس از زندان آزاد و کشور را ترک کرده‌اند. در بحبوحه مذاکرات هسته‌ای ایران و 1+5، در مرداد 1393، «جیسون رضائیان» خبرنگار ایرانی-آمریکایی، به اتهام جاسوسی دستگیر شد و پس از آنکه توافق برجام در تیرماه 94 به نتیجه رسید، تبادل زندانیان هم در دستورکار واشنگتن قرار گرفت و در 26 دی همان سال و در روز اجرای برجام، رضائیان و سه جاسوس دیگر آمریکایی در چارچوب مبادله زندانیان آزاد شدند. همچنین نزار زکا، کارشناس فناوری اطلاعات با تابعیت لبنانی- آمریکایی در سال ۱۳۹۴ به اتهام جاسوسی برای آمریکا در فرودگاه امام خمینی (ره) دستگیر شد و در نهایت، با رأی دادگاه به ۱۰ سال زندان و بیش از ۴ میلیون دلار جریمه محکوم شد. این زندانی در نهایت سال ۱۳۹۸ بر اساس آنچه میانجیگری حزب‌الله لبنان عنوان کردند، از زندان آزاد و راهی ایالات متحده شد.
بی‌ارتباط بودن مبادله زندانیان با برجام
همزمانی روند مذاکرات هسته‌ای با توافق تبادل زندانیان این سوال را مطرح کرده است که آیا می توان توافق بر سر زندانیان را به عنوان نشانه ای از گشایش در پرونده احیای برجام دانست و یا خیر؟
در این رابطه حسن هانی، کارشناس مسائل بین‌الملل در گفتگو با الوقت، درباره جزئیات روند تبادل آزادی زندانیان با بیان اینکه این فرآیند در پی وساطت برخی کشورهای منطقه از جمله قطر، عمان و عراق صورت گرفت، گفت:«ایران نیز از بعد انسانی به تلاش کشورهای منطقه برای عفو زندانیان آمریکائی پاسخ داد اما پیش شرطی برای این امر قرار داد. سفر اخیر علی باقری به قطر و عمان و دیدار وی با مقامات اتحادیه اروپا کاملا تاثیرگذار بود. زیرا مقاومت ملت بزرگ ایران در برابر تحریم‌های ظالمانه آمریکا و غرب نشان داد که این تحریم‌ها، جمهوری اسلامی را وادار به دادن امتیاز به غرب نخواهد کرد».
هانی زاده در ادامه با بیان اینکه مبادله زندانیان جدای از توافقات هسته‌ای است خاطرنشان کرد:«از آنجا که کشورهایی مانند کره جنوبی، عراق، ژاپن و هند به درخواست آمریکا بیش از 15 میلیارد دلار از دارائی‌های ایران را بدون توجیه قابل قبول بلوکه کرده‌اند لذا ایران نیز در برابر آزادی زندانیان آمریکایی درخواست آزادسازی پول‌های بلوکه شده خود را مطرح ساخت. طبیعی است این امر ارتباطی با موضوع هسته‌ای ایران ندارد و از اینرو ایران حق خود می‌داند که عفو جاسوسان آمریکایی دستگیر شده در ایران باید ما به ازائی داشته باشد».
با این حال هانی زاده هم مبادله زندانیان را مقدمه‌ای برای گشایش در برجام توصیف کرد و گفت:«آزاد سازی پول‌های بلوکه شده ایران در برابر آزادی جاسوسان آمریکایی گام مثبتی برای حل مشکلات موجود بین ایران و آمریکا تلقی می‌شود. اگر واشنگتن به تعهدات خود در برجام عمل کند و به توافقنامه 2015 برجام بازگردد، طبیعی است گشایشی در روند مذاکرات آینده وین صورت خواهد گرفت. هر چند هنوز تردیدهایی در خصوص حسن نیت آمریکا وجود دارد اما به نظر می‌رسد تیم جو بایدن، رئیس جمهور آمریکا برای پیروزی مجدد وی تلاش دارند تا یک برگ برنده‌ای داشته باشند. این برگ برنده می‌تواند توافق ایران و آمریکا در حوزه برجام باشد، زیرا خروج دونالد ترامپ رئیس جمهور سابق آمریکا از برجام در سال ضربه حیثیتی سنگینی به جایگاه بین‌المللی این کشور وارد ساخت».
