بازار؛ گروه بین الملل: ظهور مجدد یک مناقشه عمیق میان ایران، کویت و عربستان بر سر یک میدان گازی مشترک دریایی، که توسعه آن به دلیل مالکیت مناقشه برانگیز آن مدت‌ها به تعویق افتاده، پرسش‌ها و تردیدها را در مورد عملی بودن روابط نزدیک ایجاد کرده است. به عبارت دیگر، یک میدان گازی بحث برانگیز باز هم بر تلاش‌های نزدیک‌تر بین ایران و همسایگان عرب خلیج فارس، سایه افکنده است.
با وجود آن که تحلیلگران امیدوار بودند که گفت و گوها میان مقامات سه کشور بتواند این مناقشه را هدایت کند و روند فعلی بهبود روابط ایران و شورای همکاری خلیج فارس ادامه یابد، اما باز هم در بیانیه پایانی شورای همکاری خلیج فارس ادعا شده که میدان گازی آرش دارایی مشترک عربستان سعودی و کویت است و ایران حقی از آن ندارد.
در همین راستا، «ناصر کنعانی» سخنگوی وزارت امور خارجه ایران در خصوص برخی بندهای بیانیه پایانی چهل و چهارمین نشست سران شورای همکاری خلیج فارس در ارتباط با جمهوری اسلامی ایران ابراز تأسف کرد و آنها را غیرقابل قبول و مردود دانست. وی همچنین گفت که جمهوری اسلامی ایران بر اساس مذاکرات دوجانبه خود با دولت کویت و سوابق مذاکراتی، همواره بر همکاری دوستانه و سازنده در حوزه انرژی از جمله در منطقه آرش تاکید کرده است. بدون تردید، رفتارهای مبتنی بر توجه به منافع و مصالح مشترک، می‌تواند زمینه های مناسب همکاریهای منطقه‌ای را فراهم کند.
با توجه به این مسئله که قیمت جهانی انرژی پس از جنگ اوکراین افزایش یافت، کویت و عربستان از این فرصت استفاده کردند تا از ثروت بالقوه میدان مورد مناقشه فراساحلی که عربها از آن به الدره یاد می کنند، استفاده کنند. با احتساب ۲۲۰ میلیارد متر مکعب گاز به راحتی قابل استخراج، با برخی برآوردها حاکی از ذخایر بیشتر، پتانسیل اقتصادی این میدان قابل توجه است. این میدان همچنین دارای ذخایر نفتی است که جذابیت آن را بیشتر کرده است. کویت و عربستان سعودی سال گذشته با محکومیت ایران، برای توسعه این میدان به توافق رسیدند؛ به طوری که تهران اعتراض کرد که هرگونه قرارداد حفاری گاز که شامل ایران نمی شود، بی اعتبار است.
اختلاف بر سر این میدان به دهه ۱۹۶۰ باز می گردد؛ زمانی که کویت حق حفاری را به رویال داچ شل اعطا کرد و ایران نیز از شرکت نفت انگلیس و ایران پیروی کرد و باعث ایجاد ابهام در مورد خط کشی دریایی شد. این مسئله موضوع را پیچیده تر می کند؛ این که هنوز توافقنامه مرز دریایی بین ایران و کویت تصویب نشده است. تهران معتقد است که ۴۰ درصد میدان در داخل آب های سرزمینی آن قرار دارد، در حالی که ۶۰ درصد باقی مانده در منطقه بی طرف تقسیم شده مشترک کویت و عربستان سعودی واقع شده است. از سوی دیگر، طرف کویتی و عربستانی مدعی است که کل میدان در منطقه بی‌طرف است و ایران هیچ حق قانونی بر آن ندارد.
ریشه اصلی اختلاف میان ایران و کویت حتی با وجود بهبود روابط دوجانبه، مرتبط با تعیین مرز آب‌های فلات قاره بین این دو کشور است؛ در حالی که حفاری ایران در این میدان در سال ۲۰۰۱، کویت و عربستان سعودی را ترغیب کرد تا بر سر انعقاد یک قرارداد مرزی دریایی به توافق برسند که بر اساس آن آنها به طور مشترک منطقه فراساحلی را توسعه می‌دهند.
در همین راستا، برخی از کارشناسان معتقدند که ایران در حوزه آب های سرزمینی با کشورهای همسایه خود همواره دارای اختلافات ارضی بوده و همچنان این اختلافات وجود دارد در حالی که برخی از آنها واجد منابع گازی و نفتی هستند. مهران کامروا، استاد دانشگاه جورج تاون قطر در رابطه با میدان گازی آرش اینگونه استدلال کرده که اختلاف بر سر میدان گازی تنها یکی از تعدادی از موضوعاتی است که به طور بالقوه می‌تواند روابط ایران با کویت را تضعیف کرده و نزدیکی با عربستان سعودی را پیچیده نماید.
اینگونه به نظر می رسد که با وجود تصمیم مقامات سه کشور در توسعه روابط، اما عربستان و کویت به رد موضع ایران در مورد دره آرش ادامه داده اند، در حالی که کویت حتی حفاری گاز در این میدان را در ماه ژوئیه آغاز کرده بود
مقامات ایرانی در ماه ژوئیه از کویت و اقدامات ریاض انتقاد کردند و در عین حال ادعاهای خود ریاض در میدان را زیر سوال بردند. با این حال، تهران تمایل خود را برای گفت و گو و ایجاد روابط دوستانه با همسایگان خود، همانطور که توسط وزارت امور خارجه اعلام شده است، ابراز کرده است. در همان ماه تهران گفت که در حال انجام مذاکرات جدیدی با کویت است، زیرا این کشور اهمیت همکاری را اعلام کرده و از پیگیری تهاجمی دسترسی به میدان آرش خودداری خواهد کرد.
اما، بیانیه اخیر شورای همکاری خلیج فارس موضوع دیگری را بیان می کند؛ اینکه ایران حقی از آن ندارد. بر همین اساس، اینگونه به نظر می رسد که با وجود تصمیم مقامات سه کشور در توسعه روابط، اما عربستان و کویت به رد موضع ایران در مورد دره آرش ادامه داده اند، در حالی که کویت حتی حفاری گاز در این میدان را در ماه ژوئیه آغاز کرده بود.
رقابت ایران، کویت و عربستان بر سر منابع طبیعی در شمال غربی خلیج فارس نشان می‌دهد که آشتی میان ایران و اعراب می‌تواند روندی کند و دشوار باشد.
مهران کامروا معتقد است که علیرغم این اختلاف، دولت ابراهیم رئیسی تلاش هماهنگی را برای بهبود روابط ایران با همسایگان خود و به ویژه با کشورهای عربی آغاز کرده است. به دلیل اولویتی که به بهبود روابط داده شده است، طرف های ذینفع راه هایی برای تقسیم بندی مسائل پیدا خواهند کرد. آنها یا فعلاً از این مناقشه به نفع روابط بهتر کنار رفته یا سعی خواهند کرد راه‌حل‌های دوستانه برای مقابله با اختلاف نظر بیاندیشند.
برخی از کارشناسان معتقدند که هنوز این امیدواری وجود دارد که مناقشه میدان آرش نزدیک شدن آنها را از مسیر خارج نکند یا شاید بتواند به حل و فصلی منجر شود که ممکن است مکمل تلاش‌های گسترده‌تر برای کاهش تنش باشد
دیدار چند ماه گذشته سفیر ایران در کویت و معاون وزیر امور خارجه کویت نشان دهنده تمایل آنها به گفتگوی سازنده بوده است. در میان مذاکرات، سفیر ایران اعلام کرد که در صورت شکست مذاکرات، تهران به تلاش خود برای دسترسی به روابط سه جانبه در خصوص موضوع میدان آرش ادامه خواهد داد.
با این حال، برخی از کارشناسان معتقدند که هنوز این امیدواری وجود دارد که این مناقشه نزدیک شدن آنها را از مسیر خارج نکند یا شاید بتواند به حل و فصلی منجر شود که ممکن است مکمل تلاش‌های گسترده‌تر برای کاهش تنش باشد.
علی واعظ، مدیر پروژه ایران در گروه بحران بین‌المللی نیز بر این باور است که ایران و همسایگان عرب خلیج فارس آن رقابت هایی با مجموع صفر را در گذشته اخیر تجربه کرده اند و به خوبی می‌دانند که چگونه یک پویایی باخت_باخت را برای هر دو طرف ایجاد می‌کنند. به این ترتیب، مسیر تنش‌زدایی که اکنون آنها در پیش گرفته‌اند ناشی از یک تصمیم استراتژیک است و بعید است که با اختلافات تاکتیکی از مسیر خارج شود؛ زیرا در ماه ژوئن، ایران سفارت خود را در عربستان سعودی بازگشایی کرد که نشان دهنده پیشرفت قابل توجهی در روابط دوجانبه پس از مذاکرات پیشگامانه با میانجیگری چین در ماه مارس بود.
سازمان ملل متحد مرزهای زمینی و دریایی کویت و بغداد را در سال ۱۹۹۳ پس از تهاجم عراق در سال ۱۹۹۰ در زمان صدام حسین تعیین کرد. با این حال، بغداد مرزهای دریایی فعلی را مورد مناقشه قرار داده و مدعی است که دسترسی خود را به آب های خلیج فارس محدود کرده است. گارد ساحلی کویت بارها ماهیگیران عراقی را به دلیل ورود غیرقانون» به آب های کویت دستگیر کرده است. این موضوع نشان می دهد که چنین اختلافات دریایی و مرزی بین کشورهای خلیج فارس به وضوح موضوع جدیدی نیست.
هر نتیجه ای از مذاکرات میدان آرش ممکن است میزان توانایی ریاض و تهران را در جهت گیری و یافتن زمینه های مشترک در رسیدگی به چنین مناقشاتی آزمایش کند
با این حال، برای تحکیم بیشتر پیشرفت دیپلماتیک در حال انجام بین ایران و همسایگان عرب آن، نیاز به داوری بین المللی در مورد میدان الدوره یه آرش وجود دارد که هر نتیجه ای از این موضوع همچنین ممکن است میزان توانایی ریاض و تهران را در جهت گیری و یافتن زمینه های مشترک در رسیدگی به چنین مناقشاتی آزمایش کند
از سوی دیگر، حل و فصل پایدار این موضوع و همکاریهای آتی تهران و ریاض در این زمینه، فرصتی برای تبدیل رقابت به همکاری خواهد داشت و راه را برای روابط بهتر در زمینه‌های دیگر هموار خواهد کرد.
