حمله هوایی اسرائیل به نشست مقامات حماس در قطر، نگرانی فزاینده‌ای را در سراسر ترکیه ایجاد کرده است زیرا حتمال می‌دهند که این کشور هدف بعدی باشد.

در این رابطه سخنگوی وزارت دفاع ترکیه، دریاسالار زکی آکتورک، روز پنجشنبه در آنکارا هشدار داد که اسرائیل «حملات بی‌پروای خود را، همانطور که در قطر انجام داد، گسترش خواهد داد و کل منطقه، از جمله کشور خودش را به فاجعه خواهد کشاند.»

آنکارا این اقدام را نه به عنوان یک رویداد مجزا، بلکه به عنوان بخشی از یک الگوی گسترده‌تر از رفتار اسرائیل می‌داند که امنیت ملی و منافع منطقه‌ای ترکیه را مستقیماً مورد تهدید قرار می‌دهد.

۱. ریشه‌های نگرانی ترکیه: از نقض حاکمیت تا تغییر موازنه قدرت

ترکیه نگرانی خود را بر چند پایه اصلی استوار کرده است:

• نقض سیستماتیک حاکمیت کشورها: آنکارا با نگرانی شاهد است که رژیم صهیونی با مصونیت ظاهری به حریم هوایی و خاک کشورهای مختلف از جمله ایران، سوریه، لبنان، یمن و اخیراً قطر حمله می‌کند. به گفته «سرهات سوها چوبوک‌جوغلو» مدیر برنامه ترکیه در موسسه تحقیقاتی ترندز ( Trends Research and Advisory)، این اقدامات یک سابقه خطرناک ایجاد می‌کند که هنجارهای بین‌المللی و پدافند هوایی منطقه را دور می‌زند.
• طرح اسرائیل بزرگ در پروژه آمریکایی خاورمیانه بزرگ: تحلیلگران ترکیه معتقدند رژیم صهیونیستی در پی اجرای یک استراتژی کلان برای تضعیف کشورهای همسایه و ایجاد یک کمربند امنیتی از دولت‌های ضعیف یا مطیع در اطراف خود است. در راستای این استراتژی در همسایگی سرزمین‌های اشغالی نباید دولت‌های قوی و با مساحت گسترده وجود داشته باشند و کشورهای بزرگ منطقه باید به واحدهای کوچکتر و ضعیفتر از اسرائیل تقسیم شوند. طرحی که بر اساس پروژه کلان آمریکا برای منطقه در دوران جرج بوش پسر طراحی شده و عنوان خاورمیانه بزرگ یا جدید برای آن انتخاب شده بود. این دیدگاه با اظهارات مقاماتی مانند دریاسالار زکی آکتورک، سخنگوی وزارت دفاع ترکیه، که هشدار داد اسرائیل حملات بی‌پروای خود را گسترش خواهد داد، تقویت می‌شود.
• هدف بالقوه بودن ترکیه: حضور برخی مقامات و اعضای حماس در ترکیه — که اسرائیل قبلاً آنکارا را به برنامه‌ریزی عملیات از خاک این کشور متهم کرده بود — این نگرانی را ایجاد کرده که ترکیه می‌تواند هدف بعدی حملات اسرائیل باشد. مقامات صهیونیستی، از جمله نتانیاهو، بارها تهدید کرده اند که اعضای حماس را «هر کجا که باشند» تعقیب کنند. این اظهارات اهمیت نمادین دارد زیرا تقریباً ۴۰ نفر از آنها به عنوان بخشی از توافق گیلعاد شالیت منتقل شدند.

آیا اسرائیل قدرت حمله به ترکیه را دارد؟

در این باره دو دیدگاه وجود دارد یکی دسته ای از کارشناسان همانند «اوزگور اونلوهیسارچیکلی»، مدیر صندوق مارشال آلمان در آنکارا، که به دلیل عضویت ترکیه در ناتو و توان نظامی بالای ارتش ترکیه امکان حمله مستقیم رژیم صهیونیستی به خاک یک عضو ناتو «بسیار بعید» ارزیابی می‌کنند، اما اقدامات مخفیانه (مانند ترور یا بمب‌گذاری) علیه اهداف مرتبط با حماس در ترکیه توسط موساد، احتمالی مشخص و قابل تصور قلمداد می‌گردد؛ و دوم دسته‌ای که با تأکید بر الگوی رفتاری رژیم و چشم‌پوشی از تمام قوانین و هنجارهای بین‌المللی در سایه حمایت‌های آمریکا و همچنین روابط سرد ناتو و ترکیه در دوران اردوغان بویژه پس از جنگ اوکراین و عدم همسویی آنکارا با سیاست‌های تحریمی غرب علیه مسکو، امکان حمله مستقیم را ناممکن نمی‌دانند. همانطور که حمله در قطر نشان داد، داشتن روابط قوی با واشنگتن لزوماً تضمینی در برابر اسرائیل نیست.

۲. عرصه‌های تقابل و رقابت راهبردی

تنش بین دو طرف به چند جبهه مختلف کشیده شده است:

• سوریه:  سوریه به کانون اصلی رقابت راهبردی رژیم صهیونی و ترکیه تبدیل شده است. از زمانی که شورشیان سوری در ماه دسامبر حکومت اسد را سرنگون کردند ، تنش‌های فزاینده‌ای بین آنکارا و تل‌آویو در آنجا بروز کرده است. آنکارا از دولت موقت جدید حمایت کرده و به دنبال گسترش نفوذ خود، از جمله در حوزه نظامی، بوده است و بر حفظ تمامیت ارضی سوریه و امنیت مرزهای خود در برابر گروه‌های کردی تأکید دارد، در حالی که اسرائیل با حمله مکرر به اهداف مربوط به حکومت جولانی و تأسیسات ترکی در سوریه، ایجاد یک منطقه حائل در جنوب و حمایت از گروه‌های اقلیت (مانند دروزی‌ها) و نزدیکی به کردها، در جهت تضعیف دولت مرکزی و تجزیه سوریه عمل می‌کند. بنابراین هدف قرار دادن احتمالی نیروها یا متحدان ترکیه در سوریه توسط اسرائیل، یک نقطه اشتعال بسیار محتمل است بویژه اینکه رژیم همزمان با حمله به دوحه یک عملیات تهاجمی نیز در سوریه انجام داد که برخی آن را پیامی به طرف ترکیه‌ای می‌دانند.
• شرق مدیترانه:  در حالی که رقابت بر سر ذخایر گازی و نفوذ دریایی ادامه دارد تنش‌ها می‌تواند به شرق مدیترانه کشیده شود، چرا که اسرائیل در سالهای اخیر به یونان و قبرس یونانی‌نشین نزدیک‌تر شده است تا حضور نظامی ترکیه در شمال قبرس را به چالش بکشد. ترکیه، اسرائیل را متهم می‌کند که حضور در ائتلاف ضدترکی، در پی محاصره دریایی و کنار زدن آنکارا از پروژه‌های انرژی منطقه است.
• مسئله کردها:  پشتیبانی اسرائیل از خودمختاری کردها در سوریه و عراق، از نگاه ترکیه تلاشی برای ایجاد یک کانون بی‌ثباتی و جدایی‌طلبی در مرزهای جنوبی این کشور است که امنیت ملی و آرمان‌های ترکیه برای تبدیل شدن به یک قطب انرژی را تهدید می‌کند. ترکیه مدت‌هاست که به دنبال تبدیل شدن به یک قطب انرژی منطقه‌ای است و پروژه‌های خط لوله را برای انتقال گاز خلیج فارس از طریق خاک خود به اروپا و کاهش وابستگی به روسیه ترویج می‌دهد. اما اسرائیل، که اغلب مورد حمایت واشنگتن است، با حمایت از خودمختاری و فدرالیسم کردها در سوریه و عراق با این جاه‌طلبی‌ها مخالفت کرده است – اقداماتی که امتداد و یکدستی ارضی مورد نیاز برای خطوط لوله را تضعیف می‌کند و خطر تشدید جدایی‌طلبی کردها در مرزهای ترکیه را به همراه دارد.

۳. پاسخ‌های ترکیه: از دیپلماسی تا آمادگی نظامی

ترکیه در واکنش به این تهدیدات درک‌شده، یک استراتژی چندوجهی را در پیش گرفته است:

اقدامات دیپلماتیک و اقتصادی: آنکارا مدعی است روابط تجاری با اسرائیل را به میزان قابل توجهی کاهش داده است و به طور رسمی تمامی مبادلات تجاری را به اعتراض به «نسل‌کشی» در غزه متوقف کرده است. طبق اعلام وزارت تجارت ترکیه، تجارت دوجانبه با اسرائیل بین ۷ اکتبر ۲۰۲۳ و ۲ مه ۲۰۲۴ در مقایسه با مدت مشابه سال قبل ۳۲ درصد کاهش یافته است. صادرات ترکیه ۳۰ درصد کاهش یافته و واردات از اراضی اشغالی نیز ۴۳.۴ درصد کمتر شده است.

این تنش‌ها به حریم هوایی ترکیه نیز کشیده شد. در نوامبر ۲۰۲۴، حق پرواز بر فراز حریم هوایی ترکیه از نخست‌وزیر اسرائیل سلب شد و او مجبور شد حضور خود در اجلاس تغییرات اقلیمی(COP) در جمهوری آذربایجان را لغو کند. همین اتفاق در ماه مه ۲۰۲۵ نیز رخ داد و از رسیدن یک پرواز دیگر نتانیاهو به باکو جلوگیری شد .

این اقدامات با اعلام بنیامین نتانیاهو مبنی بر به رسمیت شناختن نسل کشی ارامنه در سال ۱۹۱۵ تلافی شد تا سطح تنش تنها چندماه پس از عادی‌سازی روابط میان دو طرف مجدداً بالا برود.

از نظر کارشناسان، تشدید تنش‌های ترکیه «دیگر صرفاً مبتنی بر دلایل بشردوستانه یا اخلاقی نیست، بلکه مبتنی بر تغییرات استراتژیک عمیق‌تری است که با امنیت ملی ترکیه و تشدید رقابت منطقه‌ای، به‌ویژه در سوریه و شرق مدیترانه، مرتبط است. کاهیت توز، مشاور سابق کابینه ، به روزنامه نیو عرب گفت: «ترکیه به این نتیجه رسیده است که اسرائیل نه تنها منطقه را بی‌ثبات می‌کند، بلکه خود ترکیه را هدف قرار می‌دهد. این یک تهدید گذرا نیست، بلکه یک تهدید وجودی است.»

تقویت توان بازدارندگی نظامی: ترکیه با اتکا به صنعت دفاعی پیشرفته و دومین نیروی نظامی بزرگ ناتو، به سرعت در حال تقویت توان دفاعی خود است. رونمایی از سیستم دفاع هوایی یکپارچه «گنبد فولادی»، افزایش تولید موشک‌های بالستیک و کروز، و سرمایه‌گذاری کلان در پروژه‌های بومی مانند جنگنده KAAN و پهپاد کیزیلما، همگی نشان‌دهنده عزم آنکارا برای افزایش هزینه هرگونه اقدام متخاصمانه است. مقامات ترکیه به صراحت هشدار داده‌اند که هرگونه نقض حریم هوایی این کشور با واکنش سریع و قاطع مواجه خواهد شد.

دیپلماسی دفاعی در سوریه: انعقاد توافقنامه همکاری نظامی و آموزش با دولت سوریه، نشان‌دهنده تلاش ترکیه برای تثبیت موقعیت خود و ایجاد یک جبهه متحدتر در برابر تحرکات اسرائیل در این کشور است. آنکارا و دمشق ماه گذشته توافقنامه‌ای را امضا کردند که بر اساس آن ترکیه به نیروهای مسلح سوریه آموزش نظامی و مشاوره نظامی ارائه می‌دهد.

۴. آینده تحولات: بین بازدارندگی و تشدید

آینده روابط به عوامل متعددی بستگی خواهد داشت:

• سناریوی تشدید محدود: محتمل‌ترین سناریو، ادامه تنش در جبهه‌های غیرمستقیم مانند سوریه است، جایی که ممکن است ترکیه در پاسخ به حمله اسرائیل به متحدانش، به اهداف اسرائیلی در سوریه حمله کند. این امر می‌تواند به یک چرخه تشدید تدریجی تبدیل شود.
• سناریوی هدف قرار دادن حماس در ترکیه: اگر رژیم تصمیم به هدف قرار دادن رهبران حماس در خاک ترکیه بگیرد، این امر یک نقطه عطف بسیار خطرناک خواهد بود و می‌تواند به یک بحران تمام‌عیار بین دو طرف منجر شود. ترکیه قبلاً هشدار داده که اسرائیل بهای سنگینی برای چنین اقدامی خواهد پرداخت. سرویس‌های امنیتی ترکیه در سالهای اخیر چندین شبکه موساد را در خاک ترکیه که حماس و چهره‌های فلسطینی را هدف قرار می‌دادند، کشف کرده‌اند؛ موضوعی که باعث شده بود تا اردوغان به تل آویو هشدار دهد که برای هرگونه اقدام مخفیانه در ترکیه «بهای سنگینی» پرداخت خواهد کرد.
• نقش بازیگران خارجی: واکنش ایالات متحده و ناتو در صورت درگیری مستقیم بین دو متحد خود، یک متغیر نامعلوم کلیدی است. تجربه قطر نشان می‌دهد که داشتن روابط قوی با واشنگتن، ضمانت کاملی در برابر اقدامات یکجانبه اسرائیل نیست.

جمع‌بندی

نگرانی ترکیه از تهدید اسرائیل دیگر صرفاً یک اختلاف سیاسی بر سر فلسطین نیست، بلکه به یک تقابل راهبردی عمیق تبدیل شده است که امنیت ملی، منافع اقتصادی (انرژی) و آرمان‌های منطقه‌ای آنکارا را مستقیماً هدف گرفته است. از دیدگاه ترکیه، اسرائیل با نقض مکرر حاکمیت کشورها و تلاش برای تغییر موازنه قدرت به ضرر آنکارا، به یک «تهدید مستقیم و وجودی» تبدیل شده است. آیا این به معنای نزدیک شدن زمان رویارویی مستقیم است؟

منبع: الوقت