دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا که سطح تنش‌ها با ایران را به اوج رسانده، اکنون سیاست محدود کردن تعاملات اقتصادی و انرژی تهران با کشورهای همسایه را در اولویت قرار داده است. در تازه‌ترین اقدام، دولت آمریکا معافیت عراق از تحریم‌های خرید گاز ایران را لغو و مسیر واردات انرژی این کشور را محدود کرده است.
عراق پیش از این برای مقابله با بحران برق، قصد داشت حدود ۵ میلیارد مترمکعب گاز ترکمنستان را از طریق ایران وارد کند اما فشارهای واشینگتن این برنامه را ناکام گذاشت و این وضعیت، چالش‌های جدی برای عراق ایجاد کرده است.
بغداد امیدوار بود با قرارداد ترکمنستان، منابع گازی خود را متنوع کند اما شکست در این مسیر توانایی عراق برای تامین برق در زمان اوج مصرف تابستان را به خطر انداخته است. ایران در این مسیر پولی دریافت نمی‌کرد اما می‌توانست برای نیازهای داخلی خود حداکثر ۲۳ درصد از حجم روزانه گاز ترکمنستان را برداشت کند، اقدامی که انعطاف ایران را در مدیریت انرژی عراق نشان می‌داد.
فشار حداکثری به ایران
این اقدام بخشی از کارزار فشار حداکثری واشینگتن علیه ایران و با هدف محدود کردن منابع درآمدی و تشدید فشارهای اقتصادی و مالی بر تهران صورت گرفته که از دید مقامات کاخ سفید می‌تواند تجارت، تامین انرژی و ثبات اقتصادی ایران را به شدت تحت تأثیر قرار داده و توان مقابله اقتصادی آنرا کاهش دهد. آمریکا مدعی است که درآمدهای حاصل از فروش گاز به عراق به ایران امکان می‌دهد تا زیرساختهای نظامی، خود را تقویت کند، بنابراین قصد دارد همه مسیرهای اقتصادی تهران را مسدود کند تا مانع تجهیز نیروها، تقویت موشک‌ها، گسترش نفوذ منطقه‌ای و قدرت گرفتن جمهوری اسلامی گردد.
همزمان، واشینگتن می‌خواهد وابستگی عراق به گاز ایران را کاهش دهد که طی سالهای گذشته نزدیک به یک‌سوم تولید برق خود را از ایران تامین می‌کرد. بنابراین، شبکه برق عراق بدون واردات گاز ایران در بسیاری از مناطق پایدار نخواهد بود.
ایران طی سالهای گذشته با انعطاف در تحویل گاز و زمان‌بندی پرداخت‌ها نقش مهمی در مدیریت بحران انرژی عراق ایفا کرده است. بغداد توانسته بود حتی در شرایط تحریم‌های بین‌المللی بدهی‌های خود را با تاخیر پرداخت کند اما لغو معافیت خرید گاز این مسیر حیاتی را محدود کرده و عراق را با خطر کمبود انرژی و قطعی گسترده برق روبه‌رو کرده استف چیزی که مقامات عراقی نیز به آن اذعان دارند.
عادل کریـم، مشاور نخست‌وزیر عراق در این باره هشدار داده است:«اگر گاز ایران را از دست بدهیم در تولید برق با مشکل جدی روبه‌رو خواهیم شد». وزارت برق عراق نیز پیشتر در نامه‌ای به بانک تجارت این کشور اعلام کرده که شکست در واردات گاز می‌تواند موجب خاموشی‌های گسترده شود. همچنین، سعد فریح، مدیر اداره سوخت وزارت برق عراق در ماه می گفته بود:«واردات گاز از ایران به شدت کاهش یافته و این مسئله منجر به از دست رفتن حدود ۳۵۰۰ مگاوات از ظرفیت تولید برق روزانه شده است».
واشینگتن گزینه جایگزین ندارد
درحالی که واشینگتن تلاش می‌کند عراق را از منابع انرژی ایران محروم کند با این حال، جایگزین عملی و فوری برای بغداد ارائه نمی‌دهد و عراق اکنون مجبور است راههای دیگری برای تامین برق خود جستجو کند. یکی از این گزینه‌ها، انتقال گاز از جمهوری آذربایجان است که در ماه‌های اخیر مورد بررسی مقامات بغداد قرار گرفت.
بهترین مسیر انتقال گاز از باکو به عراق نیز ایران بود که محدودیت‌های آمریکا این مسیر را مسدود کرده است. از اینرو، دیگر مسیر جایگزین نیازمند عبور از خاک ارمنستان است که اختلافات سیاسی و تاریخی بین این کشورها بهره‌برداری سریع را با مشکل مواجه می‌کند. حتی در صورت رفع این موانع، این مسیر نمی‌تواند نیاز فوری عراق به برق را در کوتاه‌مدت تامین کند و تنها یک راهکار بلندمدت برای کاهش وابستگی به ایران محسوب می‌شود.
در سالهای اخیز نیز واردات برق از شیخ‌نشین‌های خلیج فارس به عنوان یکی از گزینه‌های مطرح بود اما تاکنون به مرحله اجرا نرسیده و ایران تنها تامین‌کننده مطمئن و فوری برای عراق باقی مانده است. کشورهایی مانند ترکمنستان نیز انعطاف ایران در زمینه پرداخت بدهی‌ها را ندارند و هرگونه تاخیر یا تعویق ممکن است عرضه گاز را متوقف کند، امری که فشار اقتصادی و اجتماعی بر بغداد را تشدید می‌کند و امنیت انرژی مردم را به خطر می‌اندازد.
کسب سود برای شرکتهای آمریکایی
آمریکا در این شرایط استخراج گاز از میادین اقلیم کردستان را به عنوان راه‌حل مطرح کرده است. این پیشنهاد بخشی از توافق واشینگتن با اربیل برای بهره‌برداری از میدان گازی «کورمور» در اقلیم است که طی آن قرار بود شرکت آمریکایی-فرانسوی «شلومبرگر» مسئولیت بهره‌برداری از این میدان را برعهده بگیرد اما از آنجا که طبق حکم دادگاه عالی عراق، اربیل اجازه فروش منابع نفت و گاز بدون موافقت بغداد را ندارد، این شرکت آمریکایی سه سال پیش مجبور به ترک عراق شد.
بنابراین، دولت ترامپ از مطرح کردن چنین پیشنهادی سعی دارد شرکتهای آمریکایی را دوباره به بازار انرژی عراق بازگرداند و سود اقتصادی کلانی را به دست آورد. زیرا عراق در نبود گاز ایران و نبود جایگزین فوری ناچار خواهد بود برای جبران نیازهای خود به خواست واشینگتن تن دهد.
با این حال، بهره‌برداری از میادین کردستان زمان‌بر است و تا رسیدن به سطح تولید قابل توجه، عراق همچنان با کمبود انرژی و بحران برق مواجه خواهد بود. از اینرو، لغو معافیت خرید گاز ایران بیش از آنکه به عراق کمک کند، فشار اقتصادی و سیاسی بر بغداد را افزایش داده و بحران انرژی این کشور را تشدید می‌کند. این درحالی است که واشینگتن با وجود ادعای متحد بودن با عراق اقداماتی انجام می‌دهد که نه تنها با تعهدات یک متحد همخوانی ندارد بلکه بیش از آنکه با منافع عراق سازگار باشد شباهت بیشتری به رفتارهای یک دشمن دارد.
لغو معافیت گازی عراق توسط واشینگتن پیامدهای گسترده‌ای به همراه دارد و قطعی‌های گسترده برق، اختلال در صنایع و خدمات عمومی و فشار فزاینده بر شهروندان تنها بخشی از این بحران است. لذا، هیچ جایگزین فوری و قابل اتکایی مانند ترکمنستان، آذربایجان یا شیخ‌نشین‌های خلیج فارس توان پر کردن خلأ ناشی از کاهش گاز ایران را ندارد و عراق در کوتاه‌مدت با چالش جدی تامین انرژی مواجه خواهد بود.
منبع:الوقت
