پس از توافق رهبران ارمنستان و جمهوری آذربایجان در کاخ سفید در مردادماه، خبرها نشان میدهد که طرفین این توافق گامهای لازم برای ساختن این کریدور را شتاب بخشیدهاند و در کانون این تحرکات نیز اقدامات و مواضع جدید نیکول پاشینیان نخستوزیر ارمنستان قرار دارد که به تدریج جهت سیاست دولت خود را به سمت پذیرش منویات باکو و بویژه آمریکا تغییر داده است.
اخیراً کریستینا کویین، سفیر آمریکا در ارمنستان درباره چشمانداز کریدور ترامپ در قفقاز از شروع مقدمات ساخت این کریدور خبر داد. با توجه به توافقات پیشین که مقرر شده بود مدیریت کریدور به یک شرکت آمریکایی واگذار شده و به مدت 99 سال اجاره داده شود، اکنون مقدمات تاسیس این شرکت نیز فراهم شده است. کویین در مصاحبه با سایت «سیویلنت» در این باره گفت: «این پروژه با کمک واشینگتن از طریق نوعی شرکت مشترک با نام TRIPP، که تأسیس آن در حال انجام است توسعه خواهد یافت. ارمنستان یک کرسی دائمی در میز مذاکره خواهد داشت تا در توسعه آن مشارکت کند و تضمین داده میشود که تمامیت ارضی، حاکمیت و صلاحیت قضایی آن واقعاً حفظ میشود که نگرانیهای سیاسی و امنیتی ایروان را کاهش میدهد».
پاشینیان هم در سخنانی این مسئله را تایید کرد و در نشست اندیشکده شورای خارجی آلمان گفت:« TRIPP یک شرکت مشترک ارمنی-آمریکایی در ارمنستان ثبت خواهد شد و حق توسعه زیرساختهای لازم راهآهن، جاده، خطوط لوله نفت و گاز طبیعی و فیبر نوری به آن اعطا خواهد شد».
او گفت:«ما اوایل سال آینده به مرحله اجرا و ساخت و ساز واقعی خواهیم رسید. اجرای این پروژه که کاملاً با ابتکارعمل دولت ما با عنوان «چهارراه صلح» همسو است، پیوندهای متقابل و وابستگیهای متقابل بیشتری در منطقه ایجاد خواهد کرد و به عامل بسیار مهم دیگری برای صلح تبدیل خواهد شد».
زیرساختها در حال تکمیل
سفیر آمریکا در ادامه اظهارات خود با بیان اینکه ترکیه عنصر مهمی در چشمانداز مسیر ترامپ است، گفت که ارمنستان نیز با ترکیه همکاری میکند تا تمام اقدامات لازم را برای اجرای این کریدور انجام دهد. پیشتر الهام علیاف اعلام کرده بود که تا پایان دسامبر تمامی زیرساختهای کریدور زنگزور در آذربایجان تکمیل میشود.
به گفته سفیر آمریکا، مسیرهای مرتبط در ترکیه نیز آمادهاند و تنها ارمنستان باقی مانده که باید زیرساختهای جادهای و ریلی خود را کامل کند. بر این اساس، آمریکا ۱۴۵ میلیون دلار بودجه به این کریدور اختصاص داده که بیشتر آن صرف زیرساختهای مسیر ترامپ و بهبود امنیت مرزی خواهد شد. همچنین، دو گروه کاری بین دولتی برای نظارت بر اجرای یادداشتهای تفاهم و مسیر ترامپ تشکیل شدهاند.
اگرچه ارمنستان و آذربایجان طبق توافق واشینگتن اختلافات خود را کنار گذاشتند تا مسیر برای احداث کریدور هموار شود، با این حال باکو دو پیششرط برای بهبود روابط تعیین کرده بود که یکی اصلاح قانون اساسی ارمنستان و دیگری انحلال «گروه مینسک» بود. شرط دوم در پی صدور اعلامیه رسمی سازمان امنیت و همکاری اروپا در ۱۱ آذر مبنی بر پایان یافتن فعالیت «گروه مینسک» و ساختارهای وابسته به آن، پیشتر محقق شده بود و اکنون زمزمههای کوتاه آمدن ایروان از مواضع سرسختانه خود در عدم پذیرش شرط اول نیز بالا گرفته است و اقدامات لازم برای تغییر قانون اساسی در حال اجراست تا تمام نگرانیهای باکو برطرف شود.
از طرفی، ترکیه هم عادیسازی روابط با ارمنستان را به پذیرش «کریدور زنگزور» و توافق با آذربایجان مشروط کرده است. بنابراین، به نظر میرسد دولت پاشینیان کاملاً با این پروژه آمریکایی همسو شده است.
این مسیر ترانزیتی قرار است از استان سیونیک در جنوب ارمنستان عبور کند که نقطهای استراتژیک در مسیر کریدور زنگزور محسوب میشود و نقش کلیدی در اتصال آذربایجان به نخجوان دارد.
این استان علاوهبر اهمیت جغرافیایی، دارای منابع طبیعی و زیرساختهای اقتصادی قابل توجهی است که میتواند جریان تجارت و حملونقل کالا در منطقه را تسهیل کند. به همین دلیل ترامپ روی بهرهبرداری از این منابع کمیاب در آینده نیز حساب باز کرده است. احداث و تکمیل زنگزور از طریق سیونیک، امکان دسترسی سریعتر به بازارهای منطقهای و کاهش زمان و هزینه انتقال کالا را فراهم میکند. از اینرو، سیونیک بیشتر از ارمنستان برای جمهوری آذربایجان و ترکیه اهمیت تجاری و اقتصادی بالایی دارد.
نگرانی بازیگران از کریدور ترامپ
با وجود موافقت ارمنستان با طرح مثلث «واشینگتن-آنکارا-باکو» اما برخی بازیگران منطقه نسبت به این طرح با دیده تردید مینگرند. گرجستان به دلیل موقعیت خود در قفقاز نگران است که کریدور ترامپ مسیرهای ترانزیتی عبوری از این کشور، از جمله مسیر «باکو-تفلیس-جیحون» را به حاشیه ببرد و به همین دلیل نسبت به این پروژه نگران است. اروپا نیز از این کریدور احساس خطر میکند، چرا که تغییر مسیرهای انرژی و ترانزیت میتواند بر امنیت انرژی و منافع اقتصادی اتحادیه تأثیر بگذارد. به همین دلیل، آمریکا و شرکایش تأکید میکنند که این کریدور میتواند به «چارراه صلح» تبدیل شود و منافع همه کشورها را تضمین کند، تا حمایت جهانی جلب شده و همکاریهای منطقهای تقویت شود.
در این راستا، سفیر آمریکا تاکید کرد که با ایجاد یک مسیر امن و مطمئن هم در شمال و هم در جنوب که از طریق ارمنستان به نخجوان و شهر گیومری و استان قارص ترکیه میرسد یک مسیر ترانزیتی باز خواهد شد که شرق را به غرب و برعکس متصل میکند و عملاً به نفع همه کشورهای مسیر خواهد بود. کویین گفت که ارمنستان احتمالاً بیش از دیگران سود خواهد برد، زیرا مرزهای شرقی و غربی ارمنستان بیش از 30 سال است که بسته شدهاند.
نیکول پاشینیان هم گفت: «پروژه بزرگ مسیر ترامپ همراه با افتتاح خط ارتباطی بین ارمنستان و ترکیه، این شانس را دارد که به یکی از اجزای مهم کریدور میانی تبدیل شود و ارتباط بدون مانع بین اروپا، قفقاز جنوبی و آسیای مرکزی را تضمین کند». به گفته او، این پروژه ارتباطات را گسترش داده و مزایای اقتصادی را برای کل منطقه به ارمغان خواهد آورد و به عامل مهم دیگری در دستیابی به صلح بین باکو و ایروان تبدیل خواهد شد.
این ادعاها درحالی مطرح میشود که یکی از اهداف اصلی واشینگتن، توسعه کریدورهای تحت مدیریت خود در قفقاز است تا مسیرهای وابسته به رقبایی مانند چین را دور زده و مانع بهرهبرداری آنها از مسیرهای پرسود شود. از اینرو، کریدور زنگزور عملاً در موازی با کریدور میانی حرکت خواهد کرد و اظهارات مربوط به اتصال آن به کریدورهای پیشین بیشتر جنبه ظاهری دارد تا مخالفتهای منطقهای کاهش یابد و این پروژه زودتر به سرانجام برسد.
از سوی دیگر، ایران نیز یکی از مخالفان جدی طرح ترامپ در قفقاز است. علیاکبر ولایتی، مشاور رهبر انقلاب در امور بینالملل در سخنان اخیر خود تأکید کرد که طرح موسوم به «ترامپ» درباره قفقاز تفاوتی با «دالان زنگزور» ندارد و ایران با آن به طور قطع مخالف است.
نگرانی ایران از کریدور «ترامپ» به پیامدهای ژئوپلیتیکی و امنیتی آن بازمیگردد. تهران این پروژه را تهدیدی برای موقعیت ترانزیتی خود و عاملی برای افزایش نفوذ آمریکا در همسایگیاش میداند. همچنین ایران نگران تغییر موازنههای منطقهای و تضعیف مسیرهای سنتی ارتباطی خود است. این نگرانیها حاکی از آن است که برنامههای آمریکا، هرچند با پوشش اقتصادی مطرح میشوند، اما در بطن خود اهداف امنیتی و سیاسی پنهانی دارند که میتواند ثبات و موازنه منطقهای را با چالش مواجه کند. چند روز پیش سیدعباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران، به باکو سفر کرد تا با مقامات باکو درباره تحولات جاری در قفقاز و مداخلات آمریکا در منطقه رایزنی کند و به نظر میرسد یکی از موارد مذاکراتی، گفتگو در مورد طراحی ضدایرانی در این منطقه و آثار و عواقب مخرب آن برای صلح و ثبات منطقه بوده است.
روسیه هم که نظر مساعدی نسبت به سیاستهای آمریکا در قفقاز ندارد تاکنون با این پروژه موافقت نکرده است ولی با این حال، یک مقام ارشد وزارت خارجه روسیه اعلام کرد که کشورش آماده است تا در زمینه طرح «مسیر ترامپ» با ارمنستان مشورت و همکاری کند.
منبع: الوقت
