تا 5 روز پیش، هر عضو طالبان که وارد روسیه می‌شد، طبق قوانین روسیه باید دستگیر می‌شد و به اتهام دست داشتن در فعالیت های تروریستی ممکن بود با 20 سال زندان روبرو شود. با این حال، در عمل از سال 2016 تاکنون هیچ عضوی از طالبان هنگام ورود به روسیه بازداشت نشده و مقامات طالبان نیز در چند سال گذشته هم پیش از رسیدن به قدرت و هم پس از رسیدن به قدرت بارها به مسکو سفر کرده‌اند. به تازگی نیز همان قانونی که گروه طالبان را در روسیه به عنوان یک گروه تروریستی دسته بندی کرده بود، بی اثر شده، چون دیوان عالی روسیه در هفته گذشته حذف طالبان از فهرست سازمان‌های تروریستی روسیه را تائید کرد. دادستان کل روسیه پیش از این و در پی چند سفر مقام‌های بلندپایه طالبان به روسیه از دادگاه این کشور خواسته بود تا برچسب تروریستی را از نام طالبان بردارد و این اقدام اکنون صورت گرفته است.
رابطه پرفراز و نشیب مسکو با طالبان
روابط طالبان و روسیه بسیار پرفراز و نشیب بوده است:
دوره اول: کمک طالبان به جدایی طلبان روسیه: طالبان برای نخستین بار در سال 1996 توانستند حکومت خود در کابل را پایه گذاری کنند و سه سال بعد از قدرت گیری طالبان در حکومت دوره اول در کابل، جنگ دوم چچن در سال 1999 آغاز شد. در طول جنگ دوم چچن ، که از سال 1999 تا 2009 ادامه یافت، طالبان از جنگجویان چچنی علیه مسکو، هم از نظر مالی و هم از نظر تسلیحاتی حمایت می‌کردند. آنها با دولت اصلان مسخادوف چچن روابط دیپلماتیک برقرار کردند و اعلامیه استقلال جمهوری خودمختار چچن از روسیه را به رسمیت شناختند.
دوره دوم: دست یاری ملاعمر به سوی کرملین: با این حال وقتی حمله آمریکا به افغانستان در سال 2001 آغاز شد، نشانه‌هایی از نزدیکی طالبان به روسیه دیده شد، از جمله «سرگئی ایوانف»، رئیس وقت دفتر ریاست‌جمهوری روسیه بعدها در گفتگو با بی بی سی فاش کرد که «ملا عمر»، رهبر معنوی طالبان در سال 2001 به روسیه پیشنهاد داده بود که روسیه و طالبان برای مبارزه با تجاوزات آمریکا در کنار هم نیروی مشترک تشکیل دهند، هرچند طالبان خیلی زود پس از حمله آمریکا به کابل از حکومت سقوط کرد و دولت جدیدی در کابل تشکیل شد. در سال 2003 نیز در حالی که طالبان به عنوان یک گروه شورشی مسلح در حال مبارزه علیه دولت وقت کابل بود، کرملین رسما طالبان را در فهرست سازمان‌های تروریستی قرار داد.
دوره سوم: آغاز کانال های ارتباطی: در سال 2015 نیز کرملین شروع به ایجاد کانال های ارتباطی با طالبان کرد و با وجود حضور نام طالبان در فهرست گروه‌های تروریستی، در مواردی سفر اعضای ارشد و رهبران طالبان به مسکو خبرساز می‌شد. تا پیش از به قدرت رسیدن طالبان در کابل در سال 2021، روسیه با برگزاری نشست‌هایی در چارچوب فورمت مسکو روابط خود را با این گروه حفظ کرده بود.
دوره چهارم: روسیه پیشتاز در نزدیکی به طالبان: با سقوط دولت جمهوری در افغانستان و سلطه طالبان در کابل، سفارت روسیه بر خلاف دیگر کشورها فعالیت خود را در کابل متوقف نکرد. «دیمیتری ژیرنوف»، سفیر روسیه در کابل و «ضمیر کابلوف»، نماینده ویژه رئیس‌جمهور پوتین از معدود دیپلمات‌های خارجی حاضر در کابل در زمکان سقوط دولت جمهوری بودند که اقدامات طالبان را در تامین امنیت کابل و مقابله با داعش ستودند؛ هرچند در آن زمان این دو دیپلمات روسی تاکید کردند که هیچ طرحی برای به رسمیت شناختن طالبان ندارند. ضمیر کابلوف که در تمام نشست‌های فورمت مسکو قبل و بعد از سقوط جمهوریت حضور داشت در نخستین نشست فورمت مسکو با حضور مقامات طالبان که تازه به قدرت رسیده بودند، انتظارات روسیه را برای به رسمیت شناختن این گروه مطرح کرد. در واقع پس از تسلط طالبان، روسیه بی‌آنکه حکومت طالبان را به رسمیت بشناسد، روابط دیپلماتیک و اقتصادی خود را با طالبان گسترش داد. روسیه همچنین نخستین کشوری بود که پس از تسلط طالبان، یک دفتر نمایندگی اقتصادی در کابل افتتاح کرد و اعلام کرد قصد دارد افغانستان را به عنوان مسیر ترانزیت گاز به جنوب شرق آسیا مورد استفاده قرار دهد.
روسیه از طالبان چه می‌خواهد؟
براساس آن چه ضمیرکابلوف به عنوان نماینده ویژه پوتین در امور افغانستان مطرح کرده است، کرمیلین خواستار تشکیل دولت فراگیر، مبارزه با مواد مخدر، مقابله با رشد گروه‌های تروریستی، مبارزه با مهاجرت غیر قانونی و احترام به حقوق بشر برای به رسمیت شناختن طالبان است.
نگرانی اصلی روسیه: اما فراتر از اهداف شفاهی مطرح شده توسط کابلوف، روسیه نگران رشد گروه‌های تروریستی، مواد مخدر و مهاجرت غیر قانونی از خاک افغانستان است. با توجه به همین اهداف نیز، روسیه تا کنون چندین دور رزمایش نظامی با همکاری کشورهای ازبکستان و تاجیکستان در نزدیکی مرز افغانستان برگزار کرده است تا برخی از نگرانی‌های امنیتی خود را به رهبران طالبان نشان دهد.
جذب طالبان به مسکو: از سوی دیگر روس‌ها نمی‌خواهد که طالبان از مسکو فاصله بگیرد و به دامن واشنگتن پناه ببرد. در واقع مسکو حضور طالبان در اریکه قدرت در افغانستان را یک فرصت ارزشمند برای تکمیل پازل نظم ضدآمریکایی در منطقه می بینند و قدرت گیری طالبان را یک فرصت مغتنم می‌شمرند. بنابراین هرچند روسیه حضور طالبان در کابل را از نظر برخی ملاحضات امنیتی و تروریستی با نگرانی دنبال کرده است، اما همزمان به رویکرد ضدآمریکایی طالبان نیز توجه دارد. از سوی دیگر حذف نام طالبان از فهرست گروه‌های تروریستی روسیه نشان دهنده عبور روسیه از نگرانی‌های امنیتی گذشته است و به نظر می‌رسد از این مرحله به بعد وجه سیاسی طالبان برای روسیه مهم‌تر و تعیین کننده‌تر از برخی نگرانی‌های امنیتی طالبان باشد.
دست برتر در افغانستان: نکته مهمی که در این میان نباید نادیده گرفت، این است که روسیه از زمان خروج آمریکا از افغانستان خود را بازیگر اصلی منطقه می‌داند. وقتی آمریکا در سال 2021 از افغانستان خارج شد، کرملین سیاست خارجی آمریکا را شکست خورده توصیف کرد و اکنون این مسکو است که در غیاب آمریکا در افغانستان، خود را قدرت خارجی تعیین کننده در تحولات این کشور می‌بیند. از این نظر طبیعی است که روس‌ها هر روز بیش از گذشته به سمت به رسمیت شناختن تدریجی و مرحله‌ای حاکمیت طالبان در کابل حرکت کنند و شاید حذف نام طالبان از فهرست تروریستی را بتوان گامی به پیش از سوی روسیه برای به رسمیت سناختن حکومت طالبان در آینده نزدیک از سوی روسیه عنوان کرد.
دشمن مشترک: این را نیز بایستی در نظر داشت که هم روسیه و هم طالبان با دشمنی مشترک به نام داعش شاخه خراسان (IS-K) روبرو هستند. گروهی تروریستی که مسئول حملات مرگبار در افغانستان و روسیه بوده است، از جمله حمله به تالار کنسرت مسکو در مارس ۲۰۲۴ که ۱۴۵ کشته برجای گذاشت. از این منظر نیز روسیه در مبارزه با داعش، طالبان را متحد خود می بیند. در ژوئیه ۲۰۲۴ یعنی همین چند ماه پیش نیز، ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه، طالبان را «متحدانی در مبارزه با تروریسم» خوانده بود.
تاثیرات حقوقی حذف نام طالبان از فهرست تروریستی
رای دادگاه عالی روسیه مبنی بر خروج طالبان از فهرست تروریستی این کشور اگرچه به معنای به رسمیت شناختن رسمی حکومت طالبان نیست، اما موجب می‌شود که مقام‌های دولت روسیه بدون این که از نظر حقوقی مشکلی ایجاد شود، در جلسات با نمایندگان طالبان مشارکت کنند.
خروج نام طالبان از فهرست گروه‌های تروریستی روسیه همچنین به مقامات روسی اجازه خواهد داد تا به صورت رسمی توافقات جامع با حکومت فعلی در افغانستان را نهایی کنند. «اوگنی اسمیرنوف»، کارشناس روسی به دویچه وله آلمان گفته است که براساس قوانین کیفری روسیه، همکاری با سازمان هایی که به عنوان سازمان تروریستی شناخته شده اند، مجازات هایی از جمله زندان به همراه خواهد داشت و مقامات روسیه تا پیش از حذف نام طالبان از فهرست تروریستی قادر به امضای هیچ توافق‌نامه رسمی با مقامات طالبان نبودند. این در حالی است که در سال 2024 قراردادهایی برای عرضه فرآورده های نفتی، گندم و آرد میان مسکو و مقامات طالبان نهایی شده، اما این توافقات هنوز به صورت رسمی امضا نشده است. اوگنی اسمیرنوف همچنین معتقد است که برخی از توافقاتی نیز که تا کنون میان روسیه و افغانستان امضا شده، از طریق ساختارهای تجاری انجام شده که در آن هیچ نماینده ای از طالبان مستقیما در آن دخیل نبوده است. هرچند با حذف نام طالبان از فهرست تروریستی روسیه، بعد از این همکاری و امضای توافق با طالبان دیگر عواقب حقوقی و قضایی برای مقامات روسیه نخواهد داشت.
تاثیرات اقتصادی حکم دادگاه روسیه
اهمیت حذف نام طالبان از فهرست تروریستی روسیه توسط دادگاه عالی این کشور زمانی بهتر قابل درک است که به روابط اقتصادی دو طرف توجه داشته باشیم. به گزارش رویترز صادرات گاز مایع روسیه به افغانستان، در سال ۲۰۲۵ با ۵۲ درصد افزایش به ۷۱ هزار تن رسیده است و تاجران انتظار دارند که باز هم افزایش یابد. همچنین افغانستان بزرگترین خریدار آرد روسیه در سال ۲۰۲۴ بوده است. مرکز تجارت روسیه در کابل تخمین زده که تجارت میان افغانستان و روسیه به حدود یک میلیارد دلار در سال افزایش یافته است. رفع موانع قانونی و حقوقی ارتباط و توافقات با طالبان یکی از پیش نیازهای اصلی و بسیار ضروری برای تقویت روابط اقتصادی دو طرف است و از این منظر، حکم دادگاه روسیه برای حذف طالبان از فهرست تروریستی به معنای رفع بخشی از موانع تجارت و اقتصاد روسیه با افغانستان به شمار می‌رود.
منبع: پایگاه تحلیلی الوقت
