در سال‌های اخیر، جهان دستخوش تغییرات ژئوپلیتیکی جدی شده و به شکل‌گیری روابط اقتصادی و دیپلماتیک جدید دامن زده است. در این میان؛ آفریقا با پتانسیل‌های طبیعی و انسانی بالای خود، به عرصه‌ای برای رقابت جهانی بر سر منابع و نفوذ تبدیل شده است. در این راستا، آذربایجان راهبرد پایداری را برای تعمیق همکاری با کشورهای آفریقایی دنبال می‌کند که در دیدارهای رسمی، توافق‌نامه‌های تجاری و پروژه‌های مشترک در زمینه انرژی و صنایع استخراجی مشهود است.

 کل حجم تجارت آذربایجان با آفریقا در سال ۲۰۲۴ به ۷۸۲ میلیون دلار رسید که نسبت به سال ۲۰۲۳، تقریباً ۳۲ درصد افزایش یافته است. ۱۶ کشور آفریقایی نیز تا سال ۲۰۲۵ میزبان هیئت‌های دیپلماتیک یا پایگاه‌های تجاری آذربایجان هستند. همچنین، ۲۴ پروژه بشردوستانه، با بودجه‌ای بالغ بر ۱۰ میلیون دلار، توسط آژانس توسعه بین‌المللی آذربایجان (AIDA) در سراسر قاره اجرا می‌شود.

فعالیت دیپلماتیک و تعامل سیاسی

آذربایجان در تعامل با کشورهای آفریقایی، جغرافیای دیپلماتیک خود را گسترش می‌دهد. سفرهای مقامات آفریقا به آذربایجان که آخرین آن سفر رییس جمهور روآندا بود، علاقه روزافزون کشورهای آفریقایی به همکاری با باکو را نشان می‌دهد. در این دیدارها، توجه ویژه به مسائل امنیتی، مشارکت‌های اقتصادی و همکاری در آموزش و مراقبت‌های بهداشتی معطوف شده است.

دیپلماسی اقتصادی همچنین ابزار کلیدی سیاست خارجی آذربایجان در قاره آفریقا است. شرکت سوکار در نوسازی پالایشگاه نفت «کنگو دِ رافیناژ» در جمهوری کنگو مشارکت دارد که جایگاه آذربایجان را در بخش تأمین انرژی جهانی تقویت می‌کند. علاوه بر این، مذاکراتی برای گسترش همکاری در استخراج نفت با گینه بیسائو و گینه استوایی در حال انجام است.

سیاست سرمایه‌گذاری آذربایجان در آفریقا فراتر از بخش انرژی، به سایر صنایع استراتژیک نیز گسترش یافته است. نکته قابل توجه این است که شرکت آذرگلد (AzerGold) به طور فعال در توسعه ذخایر معدنی جدید مشارکت دارد. یکی از گام‌های مهم، تصمیم باکو برای پیوستن به طرح صدور گواهینامه فرآیند کیمبرلی(Kimberley Process Certification Scheme)  بود که آذربایجان را به بازیگر کلیدی در تجارت بین‌المللی الماس تبدیل کرده است.

پروژه‌های اصلی سوکار در آفریقا

در مصر، شرکت سوکار قراردادی برای تأمین نفت و میعانات گازی امضا کرد که به این شرکت اجازه می‌دهد، حضور خود را در شمال آفریقا گسترش دهد. همچنین، در الجزایر امکان سرمایه‌گذاری مشترک در پالایشگاه‌های نفت مورد بحث قرار گرفته که راه را برای فرآوری و صادرات فرآورده‌های نفتی باز می‌کند.

در نیجریه که بزرگ‌ترین ذخایر گاز آفریقا را با بیش از ۵.۵ تریلیون متر مکعب را دارد، شرکت نفت دولتی آذربایجان در حال بررسی همکاری با شرکت ملی نفت نیجریه برای توسعه زیرساخت‌های گازی است.

در کنیا نیز متخصصان آذربایجانی در نوسازی تأسیسات ذخیره‌سازی نفت و زنجیره‌های لجستیکی مشارکت دارند و این امر باکو را به شریک مهمی در شرق آفریقا تبدیل می‌کند.

همچنین، آذربایجان در حوزه اقتصاد سبز و مسائل زیست‌محیطی جایگاه خود را تقویت و به شرکای آفریقایی خود فناوری‌های انرژی تجدیدپذیر ارائه می‌دهد. در کنفرانس اقلیمی COP29، باکو برنامه‌ای برای توسعه انرژی خورشیدی و بادی در کشورهای آفریقایی پیشنهاد داد که وابستگی این قاره به سوخت‌های فسیلی را کاهش می‌دهد.

فناوری و تحول دیجیتال

آذربایجان که با موفقیت سیستم خدمات دولتی دیجیتال «آسان» (ASAN) را اجرا کرده، به الگویی موفق برای بسیاری از کشورهای در حال توسعه تبدیل شده و کشورهای آفریقایی که از بوروکراسی و فساد رنج می‌برند، تجربه آذربایجان را در ارائه خدمات مهم می‌دانند.

اوگاندا در حال حاضر یک پروژه آزمایشی مبتنی بر سیستم «آسان خدمت» دارد که صدور اسناد و ثبت کسب و کار را ساده می‌کند. در مراکش و اتیوپی، تفاهم‌نامه‌هایی در مورد تحول دیجیتال خدمات عمومی امضا شد. همچنین مذاکراتی در ساحل عاج و تانزانیا برای معرفی راهکارهای دیجیتال به بخش بانکی در حال انجام است.

طبق گزارش بانک جهانی، ورود فناوری‌های دیجیتال به مدیریت عمومی، شفافیت هزینه‌های عمومی را تا ۳۵ درصد افزایش می‌دهد و این امر تجربه آذربایجان را برای کشورهای آفریقایی به طور ویژه‌ای مرتبط می‌سازد.

همکاری نظامی و دفاعی

کشورهای آفریقایی در حال توسعه نیروهای مسلح خود هستند و به دنبال کاهش وابستگی خود به تامین‌کنندگان غربی می‌باشند. آذربایجان با مجموعه نظامی-صنعتی خود، به یک شریک کلیدی در این زمینه تبدیل شده است. صادرات تجهیزات و سلاح‌های نظامی آذربایجان به آفریقا طی سه سال گذشته ۷۰ درصد افزایش یافته که نشان دهنده علاقه روزافزون کشورهای آفریقایی به همکاری با باکو است.

در این راستا، سومالی قراردادی را با باکو برای تأمین سلاح‌های سبک و خودروهای زرهی امضا کرده است که امنیت ملی این کشور را در مبارزه با تهدیدات تروریستی افزایش می‌دهد.

گینه بیسائو در حال مذاکره برای ایجاد برنامه‌های مشترک آموزش افسران مستقر در آکادمی‌های نظامی آذربایجان است. نیجر، چاد و مالی نیز در حال بررسی خرید پهپادهای ساخت آذربایجان هستند.

پاکسازی مین همچنین بخش مهمی از همکاری‌های نظامی را تشکیل می‌دهد و آفریقا همچنان از پیامدهای درگیری‌های مسلحانه رنج می‌برد. طبق گزارش سازمان ملل متحد، میلیون‌ها هکتار زمین در کشورهایی مانند آنگولا، چاد، اریتره و جمهوری دموکراتیک کنگو همچنان آلوده به مین هستند. شرکت آذربایجانی «ANAMA» که پس از درگیری قره باغ تخصص منحصر به فردی در پاکسازی مین دارد، خدمات خود را به تعدادی از کشورهای آفریقایی ارائه داده است.

فرصت آفریقا برای باکو

در چشم‌انداز بلندمدت، آفریقا می‌تواند فرصت‌هایی را برای آذربایجان در حوزه‌های مختلف فراهم کند. به عنوان مثال، اگر روابط اقتصادی دیپلماتیک تقویت شود، احتمالا در آینده فرصت‌هایی برای شرکت‌های آذربایجانی وجود داشته باشد تا برخی از صنایع و بخش‌هایی از زنجیره‌های تولید خود را از آسیا به آفریقا منتقل کنند. علاوه بر این، نیروی کار جوان آفریقا، افزایش طبقه متوسط، افزایش مصرف و نیاز گسترده به زیرساخت‌ها از هر نوع می‌تواند به نفع جوامع آفریقایی و اقتصاد آذربایجان باشد.

آفریقا هنوز نقش مهمی در تجارت خارجی آذربایجان ایفا نمی‌کند، بنابراین دیپلماسی اقتصادی این کشور باید بر بخش‌هایی متمرکز شود که در آن‌ها دانش و تجربه قابل توجهی دارد که تولید نفت و گاز، کشاورزی، جنگلداری، ماهیگیری، صنایع دفاعی و امنیتی، حمل و نقل و ساخت و ساز را شامل می‌شود.

مزیت اصلی آذربایجان نسبت به حضور برخی از کشورهای خارجی، فقدان گذشته استعماری است و ما همچنین تجربه عضویت در امپراتوری‌های خارجی را داریم. در مجموع، تقویت راه‌های مختلفی که شرکت‌ها و شهروندان آذربایجانی برای منافع متقابل در آفریقا مشارکت می‌کنند، به تضمین این امر کمک می‌کند که آذربایجان در صحنه جهانی که به طور فزاینده‌ای متنوع و رقابتی است، مرتبط و همچنین تأثیرگذار باقی بماند.

البته این همکاری بدون چالش نیز نیست، فاصله جغرافیایی و هزینه‌های بالای حمل و نقل، سودآوری تجارت را محدود می‌کند. با توجه به حجم بسیار پایین فعلی، هزینه‌های لجستیک می‌تواند از سود مالی پیشی بگیرد. علاوه بر این، موقعیت آفریقا در منطقه‌ای حساس از نظر سیاسی، همراه با شرایط پرتنش در بسیاری از کشورها، خطراتی را برای سرمایه‌گذاران خارجی ایجاد می‌کند. این‌عدم قطعیت ژئوپلیتیکی یکی از دلایلی است که آذربایجان تاکنون در مورد تعهد به پروژه‌های بزرگ و سرمایه‌بر در آفریقا محتاط بوده است.

منبع: اندیشکده زاویه